Een advocaat die schopt tegen de gevestigde orde, hoe ziet dat eruit? Regisseur Jean van de Velde beantwoordt de vraag op kundige wijze aan de hand van het verhaal van Bram Fischer, de advocaat van Nelson Mandela, in de gelijknamige film. De titelrol wordt verbluffend knap neergezet door Peter Paul Muller.
Door Jan-Kees van Oord
Het was aan de scenaristen om Fischer uit de krochten van de wereldgeschiedenis te halen. Door zijn rol als advocaat van Mandela en diens handlangers in het Rivonia-proces, leek hij voorbestemd voor een plek in de marge. Dan blijkt Fischer ineens zelf lid te zijn geweest van Mandela’s verzetsgroep. Sterker nog, hij was hun geheime spreekbuis en zijn succes binnen het strafrechtelijke proces was bepalend voor de koers van het verzet: gewelddadig of vreedzaam. Fischers dubbelrol, die van advocaat en revolutionair, valt naadloos samen met het proces dat centraal staat in het verhaal van Bram Fischer. Soms is film nou eenmaal efficiënter dan geschiedschrijving.
Batman
De rechtszaak is gericht tegen Umkhonto we Sizwe, een Zuid-Afrikaanse verzetsgroep die zowel de belangen diende van de communistische partij als het Afrikaans Nationaal Congres (ANC). Met sabotage en propaganda probeert de groep de segregatiewetten van het koloniale regime een halt toe te roepen. Na verraden te zijn, worden de acht rebellen in het dorpje Rivonia gearresteerd: voorman Nelson Mandela zat al vast vanwege een veroordeling voor hoogverraad en wordt aan het proces toegevoegd. Het tiende lid is ook aanwezig in de rechtszaal, maar dan in toga. Uiteraard wordt het een politiek proces: het regime wil een voorbeeld stellen en eist de doodstraf voor deze ‘terreurcel’.
De dubbelrol van Fischer geeft hem haast een Batman-achtige status. Geboren in een roemrijke familie van rechters en politici, leidt hij een uiterst comfortabel leven: hij heeft een lieve vrouw met twee kinderen, en hij duikt dagelijks met salto in zijn privézwembad. Veel voldoening lijkt hij echter niet te halen uit zijn werk als advocaat. “Advocaten zijn speeltjes van de rijken, psychologen kunnen de mens veranderen,” vertrouwt hij zijn dochter toe wanneer ze zegt rechten te willen gaan studeren. Daarbij twijfelt Fischer steeds vaker over de wet als instrument waarmee verandering teweeg kan worden gebracht. Wanneer het proces het verzet van Mandela dreigt te smoren, is hij geneigd om zijn toevlucht te zoeken tot geweld.
Clandestiene rol
Zodra Fischer zijn clandestiene rol aanneemt, wordt de film echt spannend. Hij helpt één van de verzetsleden het land uit te smokkelen, vlak voordat hij als kroongetuige zal worden opgeroepen, en hij ontvreemdt een belangrijk document van het verzet uit de archieven van het openbaar ministerie om het te kunnen kopiëren. Daarbij moet hij ook nog eens de geheime politie zien te ontglippen, die hem continu schaduwt.
Fischer is gedecideerd en berekenend als het op de procesgang aankomt, maar hij kan ook radeloos en emotioneel zijn wanneer het verzet eens te meer gedwarsboomd wordt. Peter Paul Muller portretteert hem volkomen geloofwaardig, inclusief tal van dialogen in het Afrikaans. Ook noemenswaardig is Sello Motloung, die Nelson Mandela bijzonder strijdbaar neerzet. Een historisch drama als Bram Fischer loopt het risico melodramatisch te worden. De film weet dit echter te voorkomen door behendig om te gaan met de inherente spanning van thema’s als rechtsgang en apartheid. Dit levert een monumentale film op die Fischer onlosmakelijk verbindt met Mandela’s plek in de geschiedenis.
Bram Fischer draait nu in de bioscoop.
Redacteur Jan-Kees van Oord studeerde Literatuurwetenschap aan de Universiteit Leiden en de University of Michigan.