De dood. Voor veel mensen een onderwerp waar ze liever niet over nadenken. Terwijl het juist zo belangrijk is om zaken goed te regelen. Zeker als het gaat over de erfenis. Museumdirecteur Guus Sluiter vertelt hoe je een beladen onderwerp bespreekbaar maakt.

Guus Sluiter is als kunsthistoricus gespecialiseerd in Nederlandse schilderkunst uit de zeventiende eeuw. Maar als directeur van Tot Zover – museum over leven en dood, denkt hij niet alleen na over lang gestorven schilders, maar vooral ook over de kunst van het leven. En de dood hoort daar onontkoombaar bij. Heel toepasselijk dus dat zijn museum is gekozen als de locatie voor een congres over erfrecht.

Kun je ons iets vertellen over de missie en visie van Museum Tot Zover?

“Het praten over alles wat met sterfelijkheid te maken heeft, is goed voor jezelf én voor je omgeving. Het maakt je leven beter. Dat blijkt overigens ook uit onderzoek, dus dat hebben wij niet bedacht.

Onze  missie is daarom het gesprek over de dood te helpen openen. Door mensen te laten nadenken over alles wat met sterfelijkheid te maken heeft. En het aanzetten tot reflectie daarop.  Als mensen dingen opkroppen, er niet over praten, wordt het alleen maar lastiger. En het gekke van leven is dat het gaat eindigen. Dat is een heel ingewikkeld concept. Je kan het wegdrukken, maar je kan er ook bewust mee bezig zijn. En dat hoeft niet heel zwaar te zijn, per se. Ik denk ook dat je niet bang hoeft te zijn voor af en toe zwaarte of een pijnlijk punt in je leven.”

Hoe past het thema erfrecht hierin?

“Je moet je voorstellen dat er bij 80 procent van de uitvaarten iets aan de hand is. Iets dat tussen de nabestaanden instaat. Dat kan groot zijn of heel klein. Maar soms is het heel groot. En een nalatenschap is vaak een complexe aangelegenheid.

Je merkt dat als mensen hogere leeftijd bereiken, ze bijvoorbeeld de zolder opruimen en toch even naar de erfenis kijken. Maar er zijn ook heel veel mensen die dat niet doen. En heel veel mensen overlijden niet pas als ze 98 zijn. Dus wij zeggen: praat erover, bereid het voor. “ 

Op welke wijze draagt Tot Zover bij aan meer openheid over de dood en alles wat daarbij komt kijken?

“Wij zijn gevestigd op een begraafplaats. Als mensen bij ons het museum binnenkomen, moeten ze eerst door de hoofdpoort van de begraafplaats. Dat is echt zo’n monumentale poort. Daar kijk je uit op het crematorium. Zelfs als je er nooit eerder bent geweest, voel je waar je bent. Dus dat geeft je al een soort geladenheid.

‘Het gekke van leven is dat het gaat eindigen. Dat is een heel ingewikkeld concept. Je kan het wegdrukken, maar je kan er ook bewust mee bezig zijn’

En dan heb je onze specifieke tentoonstellingsbenadering voor het onderwerp. Ook andere musea maken wel eens een tentoonstelling over de dood. Dan vallen de schedels over je heen en worden de wanden gelijk zwart gemaakt. Wij proberen het verhaal te vertellen zonder het cliché op te zoeken. Met goede vormgevers, goede kunstenaars en goede documentair fotografen. Soms op een luchtige toon. Maar wel direct en helder.”

Een voorbeeld van een bijzondere benadering was de tentoonstelling ‘Doodleuk’ met cartoons en strips van Peter de Wit. Hoe helpt humor bij jullie missie?

“Wij vliegen het thema op heel veel manieren aan, altijd open en oprecht, maar soms ook op een luchtige manier. En dit was zo’n luchtige manier.  Wat ik heb gemerkt is dat die cartoons ook aanleiding gaven tot praten met elkaar. Er was bijvoorbeeld een cartoon, die duidelijk een soort overlijdensetting toont. Iemand ligt huilend op de grond. En daarbij stond dan iets als: ‘Het testament is uitgelekt’. En zo kun je via humor – een beetje flauw, maar ook wel weer grappig –  toch het gesprek weer op gang krijgen.

Weet je wat zo mooi is aan humor over de dood? Je kan heel even een beetje uitzoomen. En er om lachen. En er niet zo helemaal in zitten. Ik denk dat als mensen in een situatie zitten met al die complexiteit, dan is het heel vaak fijn om wat afstand te kunnen nemen.

En ik denk dat kunst in zijn algemeenheid behulpzaam kan zijn bij het oplossen van heel veel problemen. Dat kunnen kunstmusea zijn, maar ook historische musea. Die kunnen je echt een ander perspectief geven. En ja, cartoons horen daar ook bij.”

En als er ruzie is over de erfenis?

“Dan nog kun je uitzoomen en een ander perspectief kiezen. Namelijk het perspectief van de ander. Of het perspectief van de overledene. Ik heb zelf ooit een oefening gedaan over een conflictsituatie. Toen moest ik letterlijk op de stoel van de ander gaan zitten. Dat vond ik heel fascinerend. Want zo makkelijk is het niet om complexe problemen op te lossen.

Vaak gaat het om heel belangrijke zaken. Omdat ze emotionele waarde hebben, zoals de trouwringen van je ouders. Of omdat het gaat om een groot geld bedrag of een huis. Dan kom ik toch weer terug op de communicatie. Want het is prima als er een besluit is of een mening is, maar praat daar ook over. Eigenlijk geldt dat voor heel veel dingen in het leven.”

Hoe doet Nederland het, als je kijkt naar andere landen?

“Mensen wijzen vaak naar landen als Mexico of Suriname waar uitgebreide rituelen zijn. Wij noemen dat wel ritual shopping, en dan haal je die mooie ingrediënten overal vandaan. Maar in heel veel landen, zoals Frankrijk of Italië, is dat helemaal niet zo. Dus als je het zo bekijkt, dan doen wij het in Nederland heel goed. Er is hier heel veel mogelijk en een uitvaart mag ook heel persoonlijk worden ingevuld. Heel veel mensen vinden daar dan weer dingen van. En dat is ook eigenlijk weer heel mooi.”

JERFrecht Live! 2025

Lees ook:

Filed Under: Nieuws