Zegt de naam Mossack Fonseca u nog iets? Het Panamese advieskantoor bekwaamde zich in het wegmoffelen van het vermogen van dictators, filmsterren en criminelen door vennootschappen in belastingparadijzen op te zetten. Ondanks het verschijnen van de Panama Papers leken deze praktijken alweer te zijn weggezakt in het collectieve geheugen. Hollywood biedt maar wat graag een geheugensteuntje in de vorm van The Laundromat, sinds deze week te zien op Netflix.
Door Jan-Kees van Oord
De handel en wandel van Mossack Fonseca kwam in april 2016 aan het licht nadat een klokkenluider meer dan een miljoen documenten van het kantoor aan de pers had gelekt. Regisseur Steven Soderbergh (Traffic, Ocean’s Eleven) ging de uitdaging aan om hier een film voor het grote publiek van te smeden. Een pittige klus, want hoe maak je de consequenties van belastingontduiking niet alleen inzichtelijk, maar ook voelbaar?
Glitterjasjes
Vermoedelijk met dit doel voor ogen wordt The Laundromat verteld als een klucht, waarbij persoonlijk leed centraal staat. Zo kijken we mee met Ellen Martin (strijdbaar neergezet door Meryl Streep) die na het overlijden van haar man een claim wil indienen bij een verzekeringsmaatschappij die niet lijkt te bestaan. Ook is er een schatrijke, Afrikaanse zakenman in de VS die zijn escapades probeert te verdoezelen door zijn eigen gezin aandelen van een nepbedrijf toe te stoppen. Dienstverleners als Mossack Fonseca ontregelen elke laag van de maatschappij, lijkt de boodschap te zijn.
Het zijn Gary Oldman (Harry Potter, Darkest Hour) en Antonio Banderas (Desperado, The Mask of Zorro) die – met glitterjasjes aan – de karikaturale rollen van Jürgen Mossack en Ramón Fonseca vertolken en de zijwegen in het verhaal aan elkaar praten. Vanuit exotische locaties richten ze zich tot het publiek; ze vertellen hoe ze tot de oprichting van het kantoor zijn gekomen en wat er voor nodig is om succesvol te zijn in de business van offshore-bedrijven. Het verschil tussen privacy en geheimhouding delen ze ook graag met de kijkers: privacy is wanneer je de wc-deur achter je op slot doet; men spreekt van geheimhouding wanneer je vervolgens iets in die wc uitspookt wat daar normaal gesproken niet plaatsvindt.
Ondoorgrondelijk advocatenjargon
Ondanks de anekdotes en de onderonsjes met het publiek, lukt het de film echter niet om de kijker met een onbehagelijk gevoel achter te laten. Is hier dan toch een real-life catastrophe voor nodig? Zo wist The Big Short goed de malversaties in de financiële sector voelbaar te maken omdat de financiële crisis nog in ieders oren nasuisde. Belastingontduiking is aan het einde van The Laundromat nog steeds niet tastbaar genoeg. Bovendien lopen Mossack en Fonseca zelf gewoon nog vrij rond, zo illegaal waren hun praktijken dus kennelijk ook weer niet.
In het slotwoord merkt Ellen Martin (of is het toch Meryl Streep zelf?) op dat de gewone burger geketend is door een elite die zich schuilhoudt onder bergen ondoorgrondelijk advocatenjargon. En dat we moeten voorkomen dat onze volksvertegenwoordigers aan de bedelstaf raken bij deze superrijken, die hun geheimen door partijen als Mossack Fonseca zorgvuldig laten verdoezelen. Zo krijgt de film op de valreep toch nog wat urgentie mee.
The Laundromat is nu te zien op Netflix.