BrandMR (oftewel Brandmeester) heeft deze week een nieuwe moderne toga geïntroduceerd. De gedachtegang is dat de huidige toga niet meer van deze tijd is en een barrière vormt voor de toegankelijkheid. Of dat voorstel wellicht een 1 april-grap is?
Brandmeester pleit voor een modernisering van de advocatentoga, aldus het persbericht van het juridisch advieskantoor. Volgens Brandmeester zijn toga’s niet altijd ontworpen met comfort of praktische functionaliteit in gedachten. De modernisering is een tussenstap: het uiteindelijke doel is de afschaffing van de toga. Het voorstel is wellicht een 1 april-grap, maar zelfs in dat geval is het een slecht idee.
De toga heeft een symbolische functie binnen de rechtsspraak. Robert Sanders, advocaat bij De Clercq Advocaten en Notariaat en historicus, heeft eerder geschreven over de geschiedenis van de Nederlandse advocatuur. Ook was hij betrokken bij de herijking van de gedragsregels in 2018 als lid van de commissie Loorbach. Sanders was verbaasd toen hij het persbericht las. ”Aanvankelijk had ik een reactie van verbazing over de nogal eigenzinnige gedachte om niet alleen met een nieuwe vormgeving van de toga te komen, maar om vervolgens een voorzet te doen om de toga zelfs af te schaffen en daartoe ook nog een voorstel voor een wetswijziging te presenteren aan de Tweede Kamer. Het aangekondigde tijdstip van dat voorstel (“begin volgende week”) lijkt er wel op te duiden dat het om een 1 april-grap gaat. Maar wel een grap met een kennelijk serieuze ondertoon.”
De geschiedenis van de toga
Volgens het persbericht is Napoleon Bonaparte de persoon die de toga in de advocatuur heeft geïntroduceerd. Dat is volgens Robert Sanders niet correct. ”Dat is zeker niet het volledige verhaal. De advocatentoga heeft een veel oudere geschiedenis. Het Franse revolutionaire bewind maakte in 1790 echter een einde aan de advocatuur door de beroepstitel en het recht om de toga te dragen af te schaffen. Het uitgangspunt was namelijk dat elke burger voor zichzelf of een medeburger in rechte moest kunnen opkomen. In die geest werden ook de universitaire rechtenfaculteiten gesloten en stuurde men beroepsrechters de laan uit.”
”Dat hebben ze geweten in Frankrijk”, legt Sanders uit. ”De chaos in de rechtszalen werd zo groot dat toen Napoleon enkele jaren later de macht greep, hij er niet onderuit kon om die revolutionaire wijzigingen terug te draaien. De onderwijswet van 1804 herstelde niet alleen de rechtenstudie maar betekende ook de terugkeer van de advocatuur en de toga. En dat terwijl Napoleon als autocraat eigenlijk helemaal geen trek had in goed georganiseerde, mondige en juridisch onderlegde advocaten. Dat illustreert de noodzakelijkheid van die hervorming.”
Waarvoor dient de toga eigenlijk? ”De toga bevordert de gelijkheid tussen de pleitbezorgers van de betrokken partijen. Want ja, advocaten zijn partijdig, maar het mag voor een rechter geen verschil maken door welke advocaat een partij wordt bijgestaan. Het gaat om de waardering van het partijstandpunt en de onderbouwing daarvan, niet per se om de boodschapper die dat overbrengt. De toga draagt dus ook bij aan professionele distantie ten opzichte van de cliënt. Wat daaraan intimiderend is of de rechtspraak minder toegankelijk maakt – zoals in het persbericht staat – is mij niet duidelijk.”
Er geldt nog een ander fundamenteel uitgangspunt, volgens hem. ”De advocaat is een togadrager, net zo goed als de rechter of de officier van Justitie. Dat zorgt ook voor een gelijk speelveld tussen de betrokken functionarissen. De toga belichaamt het symbolische maar principiële tegenwicht van de advocaat ten opzichte van de leden van het openbaar ministerie en die van de rechterlijke macht. Het afschaffen van de toga zou leiden tot een verstoring van die balans, die het fundament vormt onder onze democratische rechtsstaat. Een advocaat moet immers ook het bevoegd gezag ter verantwoording kunnen roepen, denk maar aan de toeslagenaffaire. De toga is voor alle togadragers meer dan een stuk werkkleding. Of is het de bedoeling dat ook de andere deelnemers aan de rechtspleging hun toga inleveren?”
Vervanging is niet nodig
Of de toga in de huidige vorm toe is aan modernisering? ”Als ik naar mijn eigen toga kijk dan is die uit een moderne en comfortabele stof gesneden. Daar ligt het niet aan. Zelf zie ik trouwens tradities niet als het bewaren van de as maar als het doorgeven van het vuur. En vergeet wat de vormgeving niet dat die juist is bedoeld als overkleding, zodat niet zichtbaar is wat er onder die toga wordt gedragen. Dat heeft een reden.”
De toga heeft voor Robert Sanders een versterkend effect. ”Persoonlijk zie ik de toga als een hulpmiddel om goed in de professionele rol van procesgemachtigde te stappen, zoals een acteur zich voor de voorstelling ook verkleedt. Het is zogezegd het wedstrijdtenue. Of voor wie minder voelt voor het toernooimodel: de toga helpt om de functionele taak te vervullen als ‘officer of the court’ of ‘unabhängiges Organ der Rechtspflege’. Daarin speelt de toga een wezenlijke rol en daar mogen we best zuinig op zijn.”
