Maatschappelijk effectieve rechtspraak (MER) werd in 2016 geïntroduceerd. Sindsdien zijn er heel wat buurt-, regel-, en wijkrechters neergestreken in buurtcentra en op andere laagdrempelige plekken. De waardering voor hun werk is groot, maar de opbrengsten van de pilots laten zich lastiger kwantificeren.
Dat blijkt uit een meta-analyse van twaalf door de Raad voor de rechtspraak aangedragen evaluatiestudies. De MER-rechtspraak laat zich onderverdelen in vier categorieën:
1) eenvoudige civiele procedures gericht op meer toegankelijke en oplossingsgerichte rechtspraak;
2) schuldenaanpak, waarbij oplossingen worden gezocht voor rechtzoekenden met problematische schulden;
3) aanpak van multiproblematiek en de invoering van wijkrechtspraak, om duurzame oplossingen
te vinden voor rechtzoekenden met uiteenlopende, meervoudige problemen;
4) een andere aanpak van complexe echtscheidingszaken om zo echtscheidingen minder conflictueus te laten verlopen.
Succes hangt af van de rechter
Het succes van de MER-zaken staat en valt in de meeste gevallen met de manier waarop de rechter zijn of haar werk doet. Om tot de oplossingen op zitting te komen, trekt de rechter in de pilotprocedures systematisch meer tijd uit voor de zitting dan in reguliere procedures.
Een MER-rechter dient dient volgens de analyse te beschikken over uitstekende communicatieve vaardigheden, moet zich kunnen opstellen als mediator én als regisseur, en dient verder pragmatisch, creatief en oplossingsgericht te zijn.
Toegang tot het recht
Daar waar de MER-pilots zijn gelanceerd om de toegankelijkheid van de rechtspraak te vergroten, wordt veel succes geboekt. De procedures zijn relatief goedkoop voor de rechtzoekenden, onder andere door lagere griffiekosten, en eenvoudig te starten. Maar deze verbeterde toegang tot het recht geldt niet voor iedereen. De MER-pilots richten zich op een bepaalde categorie van rechtzoekenden en op een bepaald type op voorhand afgebakende zaken.
Schikkingszaken
Conflicten worden in de MER-projecten veel vaker tot een goed einde gebracht dan in reguliere rechtszaken. De buurtrechters sturen daarbij stevig op het bereiken van overeenstemming. Ook hier geven de cijfers wel een ietwat rooskleurig beeld. Wie partij is in een zaak voor de buurtrechter, doet dat op basis van vrijwilligheid en committeert zich aan het gezamenlijk zoeken naar een oplossing. Bij sommige MER-pilots wordt zelfs gescreend op geschiktheid van de zaak voor de innovatieve manier van rechtspraak.
Rechtvaardig
Wie deelneemt aan zaak in een MER-project, kijkt daar over het algemeen positief op terug. De meeste rechtzoekenden vinden dat ze rechtvaardig zijn behandeld. Ook onder rechtspraakprofessionals en andere betrokken professionals overheerst de waardering, zo blijkt uit de evaluaties.
Streefaantallen meestal niet gehaald
Het succes van MER-experimenten moet verder vooral worden gezocht in het bereiken van nieuwe doelgroepen. Het aantal zaken dat is behandeld blijft in de meeste gevallen achter bij de streefaantallen en bij de verwachtingen van de kwartiermakers.
De onderzoekers zien de oorzaak daarvan onder andere in het feit dat de procedures vrijwel allemaal zijn gebaseerd op het principe van vrijwillige deelname. Daarbij gooide ook de coronapandemie roet in het eten. Er is geen onderzoek gedaan naar de vraag of rechtzoekenden wel behoefte hebben aan de MER-procedures.
Kosten-baten
De meta-analyse maakt niet duidelijk hoe de kosten van de pilots zich verhouden tot de opbrengsten. De kosten van de pilots zin over het algemeen wel (op wisselende wijze) in kaart gebracht, maar op een enkele uitzondering na zijn deze kosten niet gerelateerd aan de gerealiseerde baten.
Lees ook:
