Mocht een nieuwe regering gaan investeren in de sociale advocatuur, dan pleit Jeroen Zweers ervoor deze investering te besteden aan innovatie van de sector. “Door sociaal advocaten alleen meer te betalen, wordt het probleem niet opgelost. Er moet iets veranderen in de kern van de dienstverlening.”
De sociale advocatuur staat onder druk. Advocaten die rechtsbijstand verlenen aan mensen die dat zelf niet kunnen betalen, dreigen hiermee te stoppen door de te lage vergoedingen die de overheid ze ervoor geeft. De overheid financiert de rechtsbijstand via een puntensysteem. Voor elke rechtsbijstandverlening wordt door de overheid punten toegekend die staan voor het aantal uur werk dat vergoed wordt.
Alleen komen de sociale advocaten er nauwelijks mee uit en besteden zij bijna standaard meer uren aan hun cliënten dan wordt vergoed. Steeds meer advocaten houden er dan ook mee op. Daar komt bij dat de beroepsgroep vergrijst en er maar weinig nieuwe sociaal advocaten bij komen.
De vraag naar sociaal advocaten neemt echter toe. Door toenemende bureaucratisering en juridisering van de samenleving belanden steeds meer mensen uit de lagere sociale klassen in de problemen. De toeslagenaffaire is hier een sprekend voorbeeld van. Rechtzoekenden die zelf geen advocaat kunnen betalen, hebben steeds meer moeite een advocaat te vinden die bereid en in staat is hen te helpen om op te komen voor hun recht.
Dringend beroep op investeringen
De Nederlandse Orde van Advocaten doet een dringend beroep op de nieuw te vormen regering voor een investering in de sociale advocatuur. Ik pleit ervoor deze investering zinvol te besteden. En wel aan innovatie van de sector. Door sociaal advocaten alleen meer te betalen, wordt het probleem niet in zijn geheel opgelost. Er moet iets veranderen in de kern van de dienstverlening. Met de huidige werkwijze van de sociale advocatuur kan Nederland de toenemende sociale rechtsverzoeken niet blijven betalen.
Naast een hogere beloning voor de advocaten, moet er mijns inziens geïnvesteerd worden in tools waarmee het advocatenwerk vereenvoudigd wordt en de toegang tot rechtsbijstand voor rechtzoekenden laagdrempeliger wordt. Met de inzet van legal tech kan het administratieve werk van sociaal advocaten worden teruggedrongen.
Vooralsnog is er van technologische innovatie binnen de sociale advocatuur geen sprake. Dit is misschien ook wel logisch: de sector wordt gevormd door kleine kantoren, veelal eenpitters. Zij hebben veel te veel werk en te weinig financiële middelen, waardoor het hen aan ruimte ontbreekt om de mogelijkheden van legal tech te onderzoeken.
Initiatieven voor rechtzoekenden
In 2020 heeft de minister voor Rechtsbescherming 10 miljoen euro beschikbaar gesteld voor initiatieven die op een innovatieve manier bijdragen aan de ontwikkeling van passende, duurzame en kwalitatief hoogwaardige oplossingen voor juridische problemen, waarbij de rechtzoekende en zijn hulpvraag centraal staan. Inmiddels zijn tien initiatieven binnen de regeling gestart. Zo is er een initiatief voor de ontwikkeling van een online platform waarbij burgers zelf de regie nemen in hun scheidingsproces via het maken van scheidingsafspraken.
Ook is er een initiatief om rechtzoekenden met elkaar in gesprek te laten gaan, onder begeleiding van een mediator. En er is een initiatief voor de ontwikkeling van een digitale applicatie waarmee rechtzoekenden makkelijk alle stukken over hun zaken kunnen uploaden en delen met anderen (professionals en vrijwilligers), om samen met anderen hun juridische problemen op te lossen.
Stuk voor stuk goede initiatieven. Maar gaan ze de sociale advocatuur redden? Daar heb ik mijn twijfels over. Wat ik vooral mis in deze projecten zijn initiatieven die ingrijpen op het werkproces van de sociaal advocaten. De oplossingen zijn veelal productgericht en veronderstellen een grote mate van zelfredzaamheid van burgers. En deze is bij burgers in de lagere sociale klassen verre van vanzelfsprekend.
Processen verbeteren met technologie
Ik zou graag zien dat samen met sociaal advocaten wordt onderzocht hoe met technologie hun werk en werkprocessen kunnen worden verbeterd. Zodat zij in staat zijn de toenemende vraag adequaat op te vangen. Zij kennen het werk, de vraag en de knelpunten. Laat vanuit die kennis legal innovators aan de slag gaan met de ontwikkeling van bruikbare tools en toekomstbestendige werkprocessen.
Ik doe hiermee een beroep op de overheid om juist in de innovatie van die werkprocessen te investeren en niet (slechts) in tools die gericht zijn op de ondersteuning van de burgers. Juist die burgers die sociale rechtsbijstand nodig hebben, hebben behoefte aan persoonlijke aandacht en begeleiding. Menselijke begeleiding. Laten we vooral investeren in het creëren van ruimte voor de sociaal advocaten om deze begeleiding te blijven bieden.
Ben je sociaal advocaat en wil (kun) je niet wachten op de oplossing vanuit de overheid? Weet dan dat je vandaag al iets kunt doen. Innovatie hoeft niet per definitie duur te zijn. Je kunt met de middelen, kennis en vaardigheden die je al tot je beschikking hebt veel veranderen. Ook zijn er gratis opensource tools beschikbaar, zoals ik al eerder heb beschreven.
