“Ik werd een expert in het herkennen van zijn voetstappen over de gang. Ik ontwikkelde een soort sixth sense voor zijn humeur gebaseerd op het tempo waarop, en de kracht waarmee hij zijn hakken neerplantte. De angst die ik voelde als hij mijn memo had gelezen en me binnen riep, kan ik me nog steeds herinneren. Paniek waar je bijna van in je broek moest plassen.”
Door Zo Zuidas
“Hij kon je helemaal naar de grond helpen met zijn geschreeuw, en je het gevoel geven dat je niks kon. Waarom was je hier in godsnaam aangenomen? Ik schaam me nu als ik bedenk dat ik hem zo zijn gang liet gaan. Maar dat deed iedereen. We maakten er achteraf grappen over. Stockholmsyndroom.”
Een bevriende juriste vertelde over de paar jaar die ze als stagiaire onder het terreurregime van een notoire partner had gewerkt. We zaten met een aantal juristen Jonge Balie herinneringen op te halen en het gesprek was na drie glazen rose verzand in een werkgroep posttraumatisch stressstoornis. Bijna iedereen aan de tafel had anekdotes over narcistische, alcoholistische partners, rondvliegende dictafoons en het psychische moeras waarin je als insecure overachiever belandt onder een baas die je nooit gelukkig kan maken. Niemand van dit groepje vrouwen werkte nog in de advocatuur.
Charismatische sociopaten met pestneigingen komen bovengemiddeld vaak bovendrijven in de opperste regionen van de maatschappij, en de Zuidas is daarin niet anders. De International Bar Association deed een wereldwijd onderzoek naar pesten in de advocatuur, waaruit bleek dat een op de twee vrouwelijke advocaten wel eens op het werk was gepest en dat een op de drie met seksuele intimidatie te maken had gehad. De cijfers van de 83 Nederlandse respondenten waren verontrustender: 61% van de vrouwen meldde ooit gepest te zijn en 42% was ooit slachtoffer van seksuele intimidatie, volgens het Advocatenblad.
Dat met name vrouwen het slachtoffer van pestgedrag waren, is niet verrassend. In de door mannen gedomineerde hierarchie van de advocatuur zijn vrouwen de zwakste schakels. En helaas roept kwetsbaarheid geen beschermingsdrang op bij een pestkop, maar een sadistische vernietigingsdrang, niet in het minst om zijn of haar eigen kwetsbaarheid te maskeren. Narcisme voor dummies.
Seksloos machtsmisbruik
In Vrij Nederland onderzocht Ronit Palache waarom ‘seksloos machtsmisbruik’ in tegenstelling tot de #metoo-schandalen tot nu toe buiten schot is gebleven. Waarom aanranding inmiddels wel tot ophef leidt, maar psychische terreur van een leidinggevende niet. Misschien is dat omdat we wangedrag als onlosmakelijk verbonden zien met succes en talent. Twee kanten van dezelfde geniale munt. De briljante muzikant die zijn hotelkamer kort en klein slaat. De partner die met zijn charme en joviale grappen clienten inpakt, maar al tien jaar stagiaires psychisch de vernieling in helpt. De hyperproductieve hoogleraar die twintig jaar ongestraft de vrouwen van de UvA seksueel belaagt.
Ze hebben allemaal twee dingen gemeen: een zweem van genialiteit en een stilzwijgend human shield van mensen die een oogje toeknijpen, zelfs als slachtoffers klachten indienen. Ze zwijgen om de gans met de gouden eieren te beschermen, of om hun eigen positie veilig te stellen. Ergens geloven ze dat als een man in een pak het lef heeft om zich zo ongegeneerd te misdragen, hij wel heel bijzonder moet zijn. Anders zou hij toch nooit op die topplek terecht kunnen zijn gekomen?
Dat de weg naar boven is geplaveid op het genie van zijn geknakte slachtoffers, lijkt niet in zijn omgeving op te komen. Liever varen zijn collaborateurs mee in de slipstream omhoog, zonder zelf vuile handen te hoeven maken. Of uit angst om zelf het volgende slachtoffer te zijn. De zwakke schakels zelf weten dat ze geen poot hebben om op te staan, klagen heeft pas zin als de pestkop op zijn voetstuk wankelt.
Het is geen toeval dat het #metoo-schandaal rondom Harvey Weinstein pas losbarstte nadat de cijfers van de Weinstein Company te wensen overlieten. Nu Weinstein niet langer de gans met de gouden eieren was, liet zijn human shield de handen los, op zoek naar een andere geniale schurk om te beschermen.
Pas als we de mythe van het emotioneel gestoorde genie loslaten, zal de angstcultuur binnen advocatenkantoren en plekken van macht veranderen. Een pestkop verliest zijn macht als een kritieke meerderheid zich tegen hem keert. Een van de assistenten van Weinstein verklaarde in de Guardian over de periode waarin ze voor hem werkte: “It was like tending to a giant, belligerent, disgusting baby. His moods dictated so much that you constantly thought about whether he was tired, hungry, thirsty, cold.”
Om de problemen van onze tijd op te kunnen lossen hebben we aandacht, empathie en ethisch evenwichtige mensen nodig. Narcistische baby’s met tantrums hebben niks in leiderschapsposities te zoeken.