Professor Martin Jan van Mourik spreekt duidelijke taal. De hoogleraar Notarieel en Privaatrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen spreekt eind deze maand zijn afscheidsrede uit. Die is net zo duidelijk, getuige een voorpublicatie. Van Mourik ziet een verloederend ambt. Met name in de vastgoedsector is er veel mis volgens hem. “Ethische aftakeling,” in de woorden van de prof zelf. Van Mourik vindt antwoorden in de deugdenethiek.
“Er zijn teveel notarissen die het ontbreekt aan een morele grondhouding,” zegt Van Mourik. Hij legt de oorzaak voor de recente misstanden waar notarissen bij betrokken zijn voornamelijk bij de inborst van de notarissen zelf. Maar ook bij de marktwerking die volgens hem is doorgeschoten. “Het gaat hier om de ondermijning van een ambt. We zijn geen hypotheekbemiddelaars of makelaars, branches waar nu on-ethiek overheerst. Van het notariaat mag een morele grondhouding worden verwacht. Dat zie ik steeds minder. In de markt gaat het puur om het geld. Ik zie dat men steeds minder zin heeft in bijvoorbeeld familierecht omdat het geen geld oplevert.”
De professor ziet ook positieve kanten aan marktwerking: “Over de hele linie is de kwaliteit van het notariaat verbeterd. Wat dat betreft heb ik niets tegen marktwerking, wel tegen ongebreidelde marktwerking.”
Uit zijn rede: “Het notariaat bevindt zich op een hellend vlak. De mate waarin de sinds 1999 toegestane marktwerking doorwerkt in de rechtspraktijk houdt grote gevaren in voor de beroepsuitoefening en daarmee voor het notariaat als dienaar van de rechtsorde. Onafhankelijkheid en onpartijdigheid dreigen te bezwijken onder druk van de vastgoedsector.”
Ook in zijn eigen omgeving ziet hij ethische aftakeling. Van Mourik is sinds jaren notaris in Nijmegen. Hij is niet erg te spreken over sommige van zijn collega’s in de stad. “Met een relatief groot deel is van alles aan de hand. Of ze deugen niet of ze zijn aan de drank. Er zijn ook heel veel goede collega’s, maar als je een algemeen beeld van het Nijmeegs notariaat neemt is het zielig. Er is een relatief klein deel van prettige collega’s maar voor de rest geef ik geen kwartje.”
cosmetisch gedoe
Van de recente plannen over het openbreken van het verschoningsrecht verwacht Van Mourik niet veel. “Het verschoningsrecht mag van mij best afgeschaft worden. Maar dat is slechts een pleister, cosmetisch gedoe. Daarmee is de wond niet weg. Er zit een structurele weeffout in het notariaat.”
Van de externe invloed van de wetgever en toezichthouders moet de beroepsgroep het dan ook niet hebben vindt hij. “Het blijft een kwestie van hoe we moreel in de wereld staan als notariaat. Is de wet bij machte om dit probleem aan te pakken? In mijn betoog staat de wetgever machteloos als de mens zelf niet zijn morele grondhoudingen versterkt. Ethiek maakt deel uit van het recht. Binnen de wet blijven is nog maar de wet. Neem woekerpolissen, een de facto voorbeeld van binnen de wet gestolen geld. Wat ontbreekt is de deugd der matigheid,” aldus Van Mourik.
Van Mourik laakt tevens het ethisch gehalte van wettelijke bepalingen en de moed van wetstoepassers: “Het wetgevingsproces, in het bijzonder het geknoei in de Tweede Kamer, leidt te vaak tot kwalitatief ondermaatse regelgeving. De wijze waarop de moderne rechtspraktijk wordt gedreven, is bedenkelijk. Het streven naar geldelijk gewin wint het in de praktijk te vaak van de rechtvaardigheid.”
hellend vlak
Iemand die grossiert in eufemismen is Van Mourik niet. In juristenblad Mr. beschuldigde Van Mourik onlangs de voorzitter van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) ervan “camouflerende kletskoek” te spreken. Hij reageerde daarmee op de uitspraak van Kortlang “dat mensen als Van Mourik niet over feitenkennis beschikken, sterker nog, Van Mourik is specialist familierecht en erfrecht. Hij heeft nauwelijks kennis van de vastgoedpraktijk.”
De professor is daar nog boos over: “Ze had haar excuses moeten aanbieden. Ik weet precies hoe zaken lopen in het vastgoedgebeuren met bijvoorbeeld abc-transacties. Dat moet ze niet nog eens zeggen. Dan is het oorlog!”
Erna Kortlang van de KNB reageerde aanvankelijk enigzins geschrokken op de felle uitspraken van Van Mourik maar deelt zijn zorgen, gevraagd naar een reactie op zijn uitspraken. Kortlang: “Van Mourik bekommert zich terecht over notarissen die het niet goed doen, en die zorgen deel ik ook. Maar ik heb er moeite mee dat het vervolgens naar de hele beroepsgroep uitstraalt. Achteraf is het minder wijs van mij geweest om te zeggen dat Van Mourik er geen verstand van heeft. Nogmaals, ik deel zijn zorgen, maar ben het er niet mee eens dat de hele beroepsgroep verloedert. Het is belangrijk dat we wat niet goed gaat in kaart hebben, en dat we bezig zijn met het bestrijden daarvan.”
Van Mourik zal zijn afscheidsrede op vrijdag 28 november uitspreken.