D66 en CDA hebben het kabinet dinsdag in een motie opgeroepen om een toezichthouder op te zetten die het gebruik van algoritmes bij de overheid in de gaten houdt. Dat las ik afgelopen week bij Tweakers. De macht van algoritmes is een steeds grotere angst aan het worden.
Door Arnoud Engelfriet, correspondent Legal Tech
Ze zijn niet transparant, ze kunnen al snel discrimineren of oneerlijk behandelen en ambtenaren voelen zich vaak verplicht om te doen wat het algoritme zegt in plaats van hun eigen afwijkende opvatting over de zaak door te zetten. Een loffelijk idee, alleen vergeten de indieners van de motie waar het eigenlijk om gaat: it’s the data, stupid.
Aanleiding voor het voorstel is eerdere berichtgeving van de NOS over de macht van algoritmes. Schokkend vond ik vooral dat niet duidelijk was waar en hoe men geautomatiseerde besluitvorming toepast. De NOS had vele Wob-verzoeken nodig om een en ander een tikje inzichtelijk te krijgen. Of er een volledig nieuwe toezichthouder moet komen of dat bijvoorbeeld de Autoriteit Persoonsgegevens extra bevoegdheden krijgt, moet nog worden besloten.
Een algoritme is een reeks instructies die door een computer wordt uitgevoerd, zo meldt de NOS netjes. Alleen hebben we het hier niet over algoritmes in klassieke zin. Een klassiek algoritme is als een taartrecept: doe eerst dit, als de temperatuur hoog genoeg is doe dan dat, doe daarna zus tenzij X want dan zo. En computers gaan dat dan rechtlijnig uitvoeren. (Kennen jullie die van de programmeur die totaal uitgeput uit zijn douche werd gehaald? Op de shampoofles stond namelijk: haren natmaken, shampoo aanbrengen, uitspoelen, herhalen).
Dergelijke algoritmes worden top-down ontworpen. Begin met de hoofdlijnen, zoek de simpele randgevallen en voeg daar uitzonderingen voor toe, draai het een paar keer en voeg extra uitzonderingen of bijzondere regels toe. Dat groeit door de tijd heen, maar in principe is elke stap bewust genomen en iedere uitbreiding weloverwogen. In theorie is daarmee iedere stap uit te leggen.
De algoritmes waar het voorstel van D66 en het CDA over gaat, zijn echter geen klassieke algoritmes. Ik zou dit haast kunstmatige intelligentie noemen, maar het is ‘gewoon’ machine learning: het zoeken naar trends en verbanden op basis van grote bakken met data. Eigenlijk gewoon statistiek: in deze bak data zijn dit de fraudeurs en dit niet, en dan flink doorrekenen wat die gemeenschappelijk hebben om zo een voorspellende functie te bedenken die van een nieuwe aanmelder zegt of deze een fraudeur is.
Die voorspellende functie, geladen met die data, is dan een algoritme in de zin dat het een reeks instructies is – maar praktisch gezien is het onvergelijkbaar met die klassieke algoritmen. Sterker nog: ik durf wel te zeggen dat die functie an sich totaal niet interessant is. Daar zijn er genoeg van, en hoewel ieder deep neural net vast zijn eigen prachtige theorie en implementatie heeft, is dat niet waar het om gaat. Laad datzelfde net met nieuwe data en je krijgt iets compleet anders.
Het gaat dus om die data en niets anders. Welke data gaat erin, hoe is die samengesteld en hoe wordt geborgd dat dit een eerlijke en objectieve samenstelling is? Want dáár komt al die ellende van. Vaak is data uit beperkte bron geselecteerd, of ergens aangekocht, en in ieder geval is het niet getest op representativiteit en actualiteit. Daar gaat het dan meteen mis, want met slechte brondata ga je natuurlijk nooit goede voorspellingen doen. Maar het enge is, het lijken bij het testen best goede voorspellingen, want je houdt altijd een stukje van je brondata apart om eens mee te testen. En ik geloof onmiddellijk dat je dan goede uitkomsten krijgt. Logisch, het is dezelfde bron en op dezelfde manier gecategoriseerd.
Ik zou er dus voor willen pleiten om geen tijd te verspillen aan die algoritmes, maar juist de problemen bij de bron te bestrijden: geen data de overheid in tenzij met keurmerk. De data moet kloppen, eerlijk zijn en volledig. Dat dáár een toezichthouder voor komt, lijkt me een prima idee.