Schelden, schreeuwen, intimideren en fysieke agressie: steeds vaker krijgen advocaten hiermee te maken. Wat kun je dan doen? “Tijdens de weerbaarheidstraining leerde ik dat je beter bij de deur kunt gaan zitten.”
Uit onderzoek van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) blijkt dat de helft van de Nederlandse advocaten in 2022 te maken kreeg met agressief gedrag van cliënten of anderen, zoals bijvoorbeeld de wederpartij. Vooral verbale agressie – denk hierbij aan schreeuwen, schelden of kwetsende opmerkingen – komt veel voor: in 41 procent van de gevallen. Ook in de troonrede refereerde de Koning naar het probleem.
Met intimidatie kreeg 34 procent van de advocaten te maken, achttien procent werd bedreigd en in vier procent was er sprake van fysieke agressie, zoals spugen, tegenhouden of het gooien van spullen. Van de advocaten die zo’n negatieve ervaring hebben meegemaakt zegt één derde het als ernstig te hebben ervaren. Eén vijfde overweegt zelfs te stoppen met de advocatuur.
Volgens Jeroen Soeteman, bestuurder van de NOvA en strafrechtadvocaat, komt agressief gedrag in alle rechtsgebieden voor, maar met name in die rechtsgebieden waarbij grote persoonlijke belangen voor cliënt en wederpartij spelen. “Denk aan personen- en familierecht, strafzaken, faillissementszaken en psychiatrisch patiëntenrecht,” zegt hij.
“Dit zijn zaken waarbij de emoties hoog kunnen oplopen en waaraan mensen hun eigenwaarde ontlenen. Als ze dat dreigen te verliezen dan kan dat tot agressief gedrag leiden.” Twee keer per week melden advocaten zich bij een speciaal noodnummer dat 24/7 beschikbaar is. “Vanuit dat nummer kan direct contact gelegd worden met de Nationaal Coördinator Terrorisme bestrijding & Veiligheid – zodat zo nodig maatregelen genomen kunnen worden – en kan worden doorverwezen naar lokale dekens. Ook de lokale dekens worden regelmatig rechtstreeks door bedreigde advocaten gebeld. Zij geven advies wat je het beste in dat specifieke geval kunt doen.” Daarnaast zijn er advocaten die via het noodnummer van de NOvA een speciale noodknop krijgen en is de vraag naar weerbaarheidstrainingen toegenomen.
Schrikken
Strafrechtadvocaat Sanne Schuurman ontwikkelde deze trainingen samen met de NOvA om de weerbaarheid van advocaten te vergroten. Sinds drie jaar wordt het kosteloos aan alle advocaten aangeboden. “Na de dood van advocaat Derk Wiersum in september 2019 is de druk op de advocatuur toegenomen,” zegt hij. “De maatschappij is verhard, de criminaliteit ook. Anno 2023 is de advocaat meer onderdeel van het spel geworden. Dat merk je ook aan het Openbaar Ministerie, dat tegenwoordig hard inspeelt op de advocatuur. Denk bijvoorbeeld aan de aanhouding van Inez Weski. Ze wordt in de verdenking als onderdeel van een criminele organisatie weggezet. Het gevolg kan zijn dat tegenstanders van die criminele organisatie denken: ze hoort bij hen. En dat maakt het beroep van advocaat gevaarlijker.”
Schuurman doet in zijn vrije tijd aan krav maga – een verdedigingskunst die zijn oorsprong heeft in Israël – en kwam in contact met twee trainers van onder andere persoonsbeveiligers bij Justitie. “Samen met hen ben ik de weerbaarheidstraining vorm gaan geven. Al ruim zevenhonderd advocaten hebben er sinds 2020 aan deelgenomen. De reguliere training is bedoeld voor ervaren advocaten, voor stagiaires en beginnende advocaten gaan we een andere training ontwikkelen zodat ook zij¬ goed voorbereid zijn.”
Rollenspellen
De training duurt één dag. Na het uitwisselen van ervaringen worden er rollenspellen gespeeld. “Het is goed om te ervaren wat een bepaalde druk met je doet. Sommige advocaten hebben het echt even nodig om goed te schrikken. Pas dan beseffen ze: wat doet dat eigenlijk met mij? Ze worden tijdens het rollenspel onder druk gezet door middel van intimiderend gedrag. Het doel is om te registreren. Word je boos? Bang? Onzeker? Het is goed om dat bij jezelf te herkennen, want pas dan ben je ook in staat om je emoties onder controle te krijgen. Begin je te hakkelen? Te zweten? Ervaar het maar. De volgende vraag is: hoe kun je jezelf herstellen? In zo’n situatie is het uiteindelijk belangrijk om te de-escaleren. Daar is niet één trucje voor, het hangt af van de situatie. Huilt iemand heel erg? Dan heeft het weinig zin om rationeel te reageren. Even stil zijn of een vraag stellen werkt wellicht beter. Is iemand aan het schreeuwen? Ervaar wat dat met je doet, probeer kalm te worden en niet direct primair te reageren. Een paar seconden rationeel nadenken kan veel verschil maken in zo’n situatie.” Tijdens de training worden ook praktische tips gegeven. “Alert zijn is belangrijk, maar het is bijvoorbeeld ook verstandig om dichtbij een deur te gaan zitten zodat je makkelijk weg kunt komen.”
Bedreigingen
Advocaat Maarten Kox is gespecialiseerd in huurrecht en werkt met name voor woningcoöperaties. Geregeld heeft hij te maken met uitzettingen en daarmee gepaard gaande agressie. “Iemand heeft bijvoorbeeld eens gezegd: ‘Als je mijn huis ontruimt dan kom ik bij jou wonen. Ik weet waar je woont,’” vertelt hij. “En dat wist hij inderdaad, want hij noemde mijn adres. Dat vond ik heel intimiderend, omdat het nu verder ging dan mijn werk en mijn privé leven betrof.”
Een kantoorgenoot van Kox werd telefonisch bedreigd via zijn secretaresse. “‘Kijk maar goed onder je auto als je vanavond wegrijdt,’ werd er gezegd.” Op zijn kantoor kwam eens een boze wederpartij op bezoek die weigerde weg te gaan en ook de rechtbank heeft hem weleens geadviseerd om een omweg te nemen. “Er stond een motorbende op me te wachten.” Toen Kox een paar weken geleden naar huis ging met de metro had hij het gevoel dat hij achtervolgd werd.
“De bedreigingen zijn de laatste jaren toegenomen. Ik denk dat dit komt door internet en social media. Mensen zijn makkelijker te traceren en een bedreiging is sneller geuit.” Kox is verbaasd over de houding van de politie. “Na het telefoontje dat er beter onder de auto gekeken kon worden, heeft mijn kantoorgenoot het noodnummer van de NOvA gebeld. Er werd hem geadviseerd om aangifte te doen, maar de politie nam hem niet serieus. ‘Er kan ook een bosje bloemen onder uw auto liggen,’ was de reactie. Kijk, dat begrijp ik dan niet.”
Onzeker
Tijdens de weerbaarheidstraining heeft hij veel geleerd. “Dat het altijd erger kan bijvoorbeeld,” zegt hij. “Ik schrok echt van de verhalen die collega’s deelden. Ik leerde tijdens het rollenspel ook dat ik onzeker word als ik onder druk gezet word. Ik begon te lachen. Een nogal bizarre reactie.” De praktische tip dat je altijd bij een deur moet gaan zitten zodat je snel weg kunt komen is Kox bijgebleven. “Een simpel trucje waardoor je jezelf iets veiliger voelt.”
Naast de weerbaarheidstrainingen komen er ook vertrouwensadvocaten. Jeroen Soeteman: “Dat zijn ervaren advocaten die een luisterend oor bieden en zo nodig advies geven aan collega-advocaten die het gevoel hebben betrokken te zijn bij ondermijnende criminaliteit of andere gebeurtenissen waarmee hun onafhankelijkheid in het geding zou kunnen komen.”
De bestuurder van de NOvA benadrukt dat vertrouwelijkheid in deze cruciaal is. “De drempel om de vertrouwensadvocaat te benaderen moet zo laag mogelijk zijn. Naast de ruime eigen praktijk- en inhoudelijke ervaring is de vertrouwensadvocaat getraind om de eerste psycho-sociale ondersteuning te geven aan advocaten die hem of haar benaderen. Behalve dat de vertrouwensadvocaten gebruik maken van hun eigen kennis en expertise, zijn er tweedelijnsvoorzieningen waarnaar – nog steeds in volledige vertrouwelijkheid – kan worden doorverwezen. Denk bijvoorbeeld aan de lokale deken, het Wwft-kennis centrum voor vragen over de Wet ter voorkoming van witwassen en financiëren van terrorisme, nadere psycho-sociale ondersteuning of het OM.”
Op dit moment worden de beoogde zes vertrouwensadvocaten getraind en wordt de borging van de vertrouwelijkheid uitgewerkt. In 2024 wordt het onderzoek van de NOvA, met een vrijwel identieke opzet, herhaald om de vinger aan de pols te houden en goed zicht te blijven houden op de mate waarin advocaten met agressie en bedreiging te maken hebben.
Dit artikel is gepubliceerd in het nieuwe Advocatie Magazine. Klik op de cover om het magazine te openen of ga naar de Magazine-pagina. Hier kunt u ook een gratis abonnement aanvragen.
