Net als de commissie Wolfsen staat ook de door de NOvA geïnitieerde commissie Barkhuysen enkele grondige wijzigingen in het stelsel van gefinancierde rechtsbijstand voor. In een woensdag gepresenteerd eindrapport pleit de commissie Barkhuysen onder meer voor een flexibeler budget voor het stelsel en herijking van het vergoedings- cq. puntensysteem.
De Orde van Advocaten riep de commissie ‘Duurzaam stelsel gefinancierde rechtsbijstand’ in maart in het leven, kort nadat de Eerste Kamer de bezuinigingsplannen op de rechtsbijstand van toenmalig staatssecretaris Teeven had geblokkeerd. De commissie concludeerde eerder al dat er geen sprake is van een ‘ongebreidelde’ kostenstijgingen in het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. De reële uitgaven zijn de afgelopen jaren zelfs gedaald, aldus de commissie, ondanks een toename van het absolute aantal toevoegingen.
Intussen stijgt het beroep op de gefinancierde rechtsbijstand sterker dan het aanbod van rechtsbijstandverleners en is er binnen deze groep sprake van vergrijzing, zo luiden enkele bevindingen in het eindrapport. De toestroom van jonge advocaten is beperkt. Intussen heeft slechts 4% van de rechtsbijstandverleners een bruto-omzet van 1500 punten of meer, waar 66% een bruto-omzet van minder dan 500 punten haalt.
Puntensysteem vastleggen in wet
Net als de commissie Wolfsen wijst de commissie Barkhuysen zwakke plekken in het huidige stelsel aan. Enkele gesignaleerde knelpunten komen overeen, zoals de inning van eigen bijdragen door advocaten zelf en de constatering dat het stelsel niet meebeweegt met veranderingen in wetgeving, overheidsbeleid of maatschappelijke ontwikkelingen. Daarnaast concludeert de commissie dat het huidige forfaitaire puntensysteem aan vernieuwing toe is, zowel op het gebied van aantal punten per zaak als de vergoeding per punt.
Voor deze en andere knelpunten hebben Barkhuysen c.s. een samenhangend pakket aan maatregelen en aanbevelingen samengesteld. Zo zou het stelsel dusdanig gefinancierd moeten worden dat het budget ‘mee-ademt met (rechts)ontwikkelingen buiten het stelsel’, bijvoorbeeld op het vlak van overheidsbeleid, jurisprudentie en maatschappelijke ontwikkelingen. Hoe dan ook moet de overheid zorgen voor ‘een adequate vergoeding voor advocaten’, zegt commissievoorzitter Tom Barkhuysen. “Zeker nu uit ons tussentijdse rapport blijkt dat de kosten voor de gefinancierde rechtsbijstand de afgelopen jaren niet ongebreideld zijn gestegen, zoals eerder gesuggereerd door het kabinet, maar zelfs gedaald.”
Verder adviseert de commissie een periodieke herijking van de puntentoekenning per zaak en de puntvergoedingen, waarbij deze regels in een wet moeten worden opgenomen. Het uitgangspunt moet hierbij zijn dat ‘een advocaat die (vrijwel) fulltime in het stelsel functioneert een marktconform arbeidsinkomen kan realiseren na aftrek van kantoorkosten. Hierop moet de vergoeding per punt worden afgestemd.’
Aanvullende eisen voor advocaten
De commissie Barkhuysen voorziet net als de commissie Wolfsen een rol voor de Raad voor Rechtsbijstand voor de inning van de eigen bijdragen, terwijl de eigen bijdrage in het personen- en familierecht omlaag zou moeten. Daarnaast zou het Juridisch Loket volgens deze reeks aanbevelingen enkel een informerende en adviserende rol behouden; ‘de diagnose- en triage-functies komen te vervallen’.
Meer in zijn algemeenheid acht de commissie maatregelen nodig om ‘de kwaliteit van de rechtsbijstand in het stelsel verder te kunnen garanderen en misbruik te voorkomen’. De commissie denkt hierbij aan aanvullende eisen aan advocaten, extra aandacht voor het waarborgen van de toestroom van voldoende jonge advocaten in het stelsel en de bevordering van samenwerking tussen advocaten met verschillende disciplines. Daarnaast moeten toevoegingsadvocaten een sluitende urenregistratie bijhouden en geregeld op dossier niveau gecontroleerd worden op de kwaliteit van hun werk. De Orde zou voor dit doel een ‘Unit gefinancierde rechtsbijstand’ kunnen opzetten. Die moet de lokale dekens bijstaan bij het toezicht op advocaten die werken op toevoegingsbasis.
Het rapport van de commissie Barkhuysen is hier te downloaden (PDF).