Sinds 1 januari 2020 is de Wet Normalisering Rechtspositie Ambtenaren (Wnra) in werking en vallen de meeste ambtenaren onder het gewone arbeidsrecht. Die verandering heeft veel voeten in aarde. “Want ambtenaren zijn nu eenmaal toch een beetje anders,” aldus advocaat arbeidsrecht Steven Jellinghaus.
Gelijkstelling. Dat was de voornaamste reden om het gewone arbeidsrecht voor alle werknemers te laten gelden. Gelijke behandeling, uniformiteit, iedereen dezelfde rechten. “Maar aanvankelijk zat er natuurlijk meer achter,” zegt Jellinghaus. “Eigenlijk wilden ze het eenvoudiger maken om ambtenaren te ontslaan en wilden ze af van het georganiseerd overleg van de vakbonden en zo hun positie minder hard maken. In de tussentijd is de WWZ gaan gelden en is het ambtenarenrecht natuurlijk heel erg gaan lijken op het gewone arbeidsrecht. Je kunt je afvragen of die voordelen er nu nog steeds zijn en concluderen dat de verandering nu eigenlijk vooral een juridische operatie is. Maar goed, hoe dan ook, het is gebeurd.”
Individuele contracten, concurrentiebedingen, salarisonderhandelingen
Een operatie die enorm veel tijd en energie kost, want het overstappen op een totaal ander arbeidsrechtsysteem is niet niks. Jellinghaus: “Het heeft een enorme impact op de regels, op de praktijk en op de cultuur binnen de overheid. Natuurlijk, iedereen blijft gewoon doen wat hij deed. De inhoud van het werk verandert niet. Maar de regels en het beleid eromheen gaan er totaal anders uitzien.” Het allergrootste verschil zit hem volgens Jellinghaus in het feit dat alle ambtenaren van een situatie waarin ze zelf niks konden afspreken of bepalen omdat alles volgens een vast reglement gebeurde, naar een situatie gaan waarin ze zelf kunnen onderhandelen en invloed kunnen uitoefenen op hun eigen situatie. “Dan krijg je ineens te maken met individuele contracten, concurrentiebedingen, salarisonderhandelingen, lease auto’s en andere secundaire voorwaarden die je zelf kunt bevechten.”
Bijzondere positie
Moet je dat willen? “Ja en nee,” vindt Jellinghaus. “Maatwerk en individuele onderhandelingsruimte is natuurlijk hartstikke fijn. Tegelijkertijd is er nu natuurlijk wel minder bescherming voor ambtenaren.” Extra ingewikkeld in dit kader is de bijzondere positie die ambtenaren hebben op grond van de wet. “Ze blijven natuurlijk wel gewoon ambtenaren en dat betekent in sommige gevallen dat werkgevers inbreuk op hun grondrechten kunnen maken. Bijvoorbeeld op het recht op vrijheid van meningsuiting; ambtenaren kunnen niet zomaar alles zeggen wat ze vinden. Maar ook rond integriteit van het lichaam hebben ambtenaren andere rechten dan ‘gewone’ werknemers. Als ambtenaar kan je verplicht worden een alcohol- of drugtest te ondergaan en politieagenten moeten soms DNA afstaan. Dat zijn wezenlijke verschillen met niet-ambtenaren. Verschillen die kunnen conflicteren met het gewone arbeidsrecht. Ik denk dat ons daar de komende tijd nog wel wat jurisprudentie over te wachten staat. Hetzelfde geldt voor het vraagstuk rond het primaat van de politiek. Arbeidsvoorwaarden wijzigen omdat de politiek dat wil? Leaseauto’s die worden afgenomen als ambtenaren worden gezien als zakkenvullers? Ze dienen natuurlijk wel het publieke belang en ze worden betaald met ons belastinggeld. Hoe gaan we daar mee om in het arbeidsrecht?”
Practice Note Transitie Overheidswerknemers
Kortom, het is een compleet ander systeem en een totaal andere mindset. Jellinghaus: “Als je in de oude situatie iemand wilde ontslaan, moest je het complete dossier over diegene overleggen. Nu het gewone arbeidsrecht geldt, hoeft de werkgever alleen te bewijzen dat iemand niet goed functioneert. Een enorme ommezwaai dus waar we allemaal mee te maken krijgen. Arbeidsrechtjuristen, HRM-medewerkers, ondernemingsraden, werkgevers en natuurlijk de ambtenaren zelf.”
De Practice Note ‘Transitie Overheidswerknemers’ uit OpMaat, waar Jellinghaus aan mee schreef, gaat uitgebreid in op de nieuwe situatie en alle veranderingen deze dit teweegbrengt en op de manieren om deze te implementeren. Ook bevat de Practice Note een heleboel praktische handvatten voor arbeidsrechtjuristen, HRM-mensen en anderen die ermee te maken krijgen, om in de nieuwe situatie te opereren.
Voor meer informatie, kijk op de pagina Arbeidsrecht onder Vakinformatie
Meer weten over de Wnra?
Bekijk de Practice Note
Met behulp van de Practice Note ‘Transitie overheidswerknemer’ maken we u wegwijs in de toepassing van de Wnra. We laten ook zien wat er veranderd is ten opzichte van de oude wet- en regelgeving, en welke relevante jurisprudentie en commentaren er zijn.
Beluister de podcast
Wat is de Wnra precies? En wat zijn de belangrijkste gevolgen ervan? Monique de Witte-van den Haak, advocaat/partner bij Pels Rijcken, over de Wnra.