Het is ‘opvallend’ hoeveel kantoren nu bezig zijn met het werkgeluk van advocaten. Om happy lawyers te krijgen, zetten ze uiteenlopende middelen in. “Zonder intrinsieke motivatie voor het werk en onderlinge interesse wordt niemand gelukkig.”
Legal Republic wilde wel van de daken schreeuwen dat ze een Chief Happiness Officer hadden aangesteld. “De eerste CHO van een advocatenkantoor”, aldus de website van dit samenwerkingsverband van juristen en advocaten in Breda en Rotterdam.
Een CHO zorgt dat medewerkers het naar hun zin hebben op de werkvloer en zich er veilig voelen. Inmiddels is ‘de republiek’ passé en de CHO weer ‘gewoon’ advocaat. Dat geluk werd ingezet als eyecatcher zegt iets: happiness sells, geluk is hot.
In HR-kringen is het begrip werkgeluk al langer populair. Het regent workshops werkgeluk en opleidingen tot werkgelukdeskundige. Nadat werkgevers jarenlang de klant op één hebben gezet, is bij velen het besef gegroeid dat medewerkers hun belangrijkste kapitaal zijn – de tijd is rijp om te investeren in hun werkgeluk. Het streven naar werkgeluk is ook doorgesijpeld naar de advocatuur, het voornaamste werkveld van Ingrid Walrecht. De oud-advocaat, trainer en coach noemt het ‘opvallend’ hoeveel kantoren nu bezig zijn met het werkgeluk van advocaten. Dat ze dat doen is verklaarbaar: de advocatuur trekt minder jongeren. “Ze zien de lange dagen niet zitten”, zegt Walrecht. “Maar de hardheid, desinteresse en egoïstische mentaliteit vormen de echte bottleneck.”
Scipio van der Stoel, legal headhunter bij ZumpolleVanderStoel en voormalig managing partner van AKD en Andersen Legal, wijst naar het verloop onder ervaren advocaten. “Is het werk niet uitdagend genoeg of hun vrijheid te gering, dan vertrekken ze.” Vervolgens hebben ze rap wat anders. Immers: “Vooral op medior-niveau is er een enorm advocatentekort.” Naast de schaarste op de arbeidsmarkt baart ook het hoge aantal burn-outs onder jonge advocaten zorgen.
Presidential walk
Een beetje advocatenkantoor, zowel in de Randstad als daarbuiten, helpt advocaten om fysiek en mentaal topfit te zijn. Sportschoolabonnementen, mindfulness-sessies, biologische lunches, personal trainers, psychische bijstand – het kan niet op. Veel kantoren strooien daarnaast ook met eigen vondsten. Zo organiseert Kennedy Van der Laan een vitaliteitsweek, inclusief aandacht voor gezond eten.
“Jonge advocaten zien de lange dagen niet zitten. Maar de hardheid, desinteresse en egoïstische mentaliteit vormen de echte bottleneck”
De Roos Advocaten en Notariaat heeft een kaart met buurtwandelingen van 20 tot 30 minuten en moedigt medewerkers aan om met collega’s te gaan wandelen en tegelijkertijd te vergaderen. Barack Obama inspireerde hiertoe. Naar verluidt nam hij tijdens de presidential walk zijn belangrijkste beslissingen. Een dosis fun is verweven in de werkcultuur: borrels, kantoorcabaret, (ski-)reisjes, etc. De arbeidsrechtsadvocaten van Baker McKenzie Amsterdam gingen bijvoorbeeld kamperen op de Afrikaanse versie van het befaamde Amerikaanse festival Burning Man. Ze waren toch al in Zuid-Afrika voor een innovatieseminar.
Diepere laag
Hoe fijn dat allemaal ook is, kantoren zijn er niet met gezondheidsvoorzieningen en pret alleen. “Werkgeluk zit op een diepere laag”, zegt werkgelukexpert Martine Behrens in de podcast Werkgeluk in de advocatuur. Van de drie pijlers van werkgeluk die ze opsomt – plezier, talenten en zingeving – staat zingeving bovenaan. “Voel je dat je zelf een bijdrage levert en sluit de missie van het bedrijf aan op wat jij belangrijk vindt?”
Headhunter Van der Stoel beaamt dat advocaten van nu meer zoeken naar uitdagend én betekenisvol werk. “Ze willen werken bij een kantoor met een purpose waar zij achterstaan. Millennials willen bijdragen aan een betere wereld.”
Ze zijn bereid hard te werken, maar willen ook vrijheid. “Maandenlang verlof voor een wereldreis moet kunnen.” Om ze happy te houden, moeten ze ook de ruimte krijgen om ‘maatschappelijke impact’ te kunnen maken. Maar kantoren kunnen van alles bedenken, ‘tot en met wellbeing-budgetten aan toe’, toch is het volgens hem nog steeds het allerbelangrijkst dat je mensen goed opleidt en begeleidt.
“Je moet advocaten constructieve feedback geven, interesse tonen en ze het gevoel geven dat ze elke dag groeien als mens en jurist.” Volgens hem moeten we trouwens niet doen alsof het ‘rottig’ is om in de advocatuur te werken. “De meeste advocaten die ik spreek zijn tevreden. Ze zien de advocatuur als een rendabele investering in zichzelf.”
Verbinding
“Het begrip werkgeluk heeft iets oppervlakkigs”, zegt coach Walrecht. “Het gaat er niet om dat je het altijd leuk moet hebben. Je moet ook kunnen omgaan met de uitdagingen van het leven. Voor mij gaat het er meer over dat je werk aansluit bij wie je bent en wat je belangrijk vindt en échte verbinding ervaart. Zonder intrinsieke motivatie voor het werk en onderlinge interesse wordt niemand gelukkig.”
Advocatenkantoren schakelen haar in om senior-advocaten en bijna-partners’ te begeleiden. “Ze willen weten hoe ze de middenlaag kunnen helpen beter met stress om te gaan en zich te positioneren op een manier die past bij deze tijd.”
“Het begrip werkgeluk heeft iets oppervlakkigs. Het gaat erom dat je werk aansluit bij wie je bent en wat je belangrijk vindt en dat je échte verbinding ervaart”
Walrecht gelooft niet in een quick fix: échte veranderingen vergen tijd. Ze begeleidt langdurig en ontwikkelt leergangen voor (middel)grote kantoren, zoals over persoonlijk leiderschap. In elk traject resoneert haar definitie van werkgeluk. “Ik help advocaten om zichzelf beter te leren kennen, duidelijk te maken wie ze zijn, wat voor werk ze willen doen en hoe ze van betekenis zijn voor anderen. Daarnaast kijken we hoe ze zichzelf willen positioneren in relatie tot anderen, zoals hun collega’s en cliënten die ze begeleiden.”
Diverse en inclusieve cultuur
Dat het bij werkgeluk niet gaat om ‘of, of’ maar om ‘en, en’ is allang geland bij veel kantoren, waaronder twee Amsterdamse: De Roos Advocaten en Notariaat en Kennedy Van der Laan. De Roos won vorig jaar de eerste Health & Wellbeing Award van Advocatie. Kennedy werd in 2016 verkozen tot ‘vitaalste bedrijf van Noord-Holland’ en geeft nog steeds ‘prioriteit aan de vitaliteit van werknemers’.
“Wij willen gezonde, blije en gemotiveerde werknemers”, zegt Angie Zapata, People & Impact-manager van De Roos. “Voor een advocatenkantoor zijn advocaten álles, dus moet je zorgen dat ze gelukkig zijn.” Dat vergt onder meer ‘een werkcultuur met vrijheid, respect en vertrouwen’.
“Werkgeluk zit in een combinatie van initiatieven”, meldt Ivo Bruijn, directeur Human Resources bij Kennedy. “Allereerst moet je zorgen voor een fijne werkomgeving – goede werkplek, vitaliteitsinitiatieven, ontwikkelingsmogelijkheden. Daarnaast moet je uitdagend en betekenisvol werk en autonomie bieden, in een cultuur die divers en inclusief is, zodat medewerkers écht zichzelf kunnen zijn.” Zo’n cultuur brengt ‘betrokken en bevlogen werknemers’ voort. En dat loont. Zijn onze medewerkers gelukkig, dan presteren ze beter en profiteren onze cliënten daarvan.”
Ontwikkelingsmogelijkheden en begeleiding
Heb je het over werkgeluk, dan kun je niet om vier ingrediënten heen: ontwikkelingsmogelijkheden, begeleiding, betekenisvol werk en vrijheid. Hoe zit dat eigenlijk in de advocatuur anno 2024? Kantoren voeden hun advocaten met juridische kennis en helpen ze bij het ontwikkelen van praktijkvaardigheden. Zo mogen starters van De Brauw aanschuiven bij opleidingsinstituut De Brauwerij en meedoen aan ‘Inside Out’, het persoonlijke ontwikkelingsprogramma dat De Brauw met The School of Life heeft gecreëerd.
Eigen permanente opleidingsprogramma’s zie je ook veel, zoals ‘De Verrijcking’ van Pels Rijcken. Advocaten van Kennedy kunnen intern cursussen volgen om hun competenties aan te scherpen en zichzelf te ontwikkelen. Bruijn: “We zetten sterk in op persoonlijk leiderschap: wat triggert jou? Wat zijn jouw belangrijkste waarden?”
“Een urennorm is stressvol en beperkt je creativiteit. Niemand zit te wachten op uitgebluste advocaten. Dat is niet goed voor hen en evenmin voor onze cliënten”
De Roos doet iets vergelijkbaars met ‘Ken en Ben Jezelf’ en schaaft daarnaast, evenals veel andere kantoren, aan de coachingskwaliteiten van leidinggevenden. Ervaren AKD- en DLA-advocaten zijn bij Walrecht geweest. Ze heeft hen geholpen om hun zelfkennis te vergroten en zich beter te positioneren op kantoor. “Om zo’n traject te laten slagen, en onderlinge verbinding te creëren, moeten deelnemers de diepte ingaan en eerlijk zijn, óók over wat ze niet kunnen.” Volgens haar kunnen deelnemers na afloop de werksfeer van binnenuit veranderen. “Als anderen zien hoeveel voldoening zelfkennis en eerlijkheid opleveren, kan dat inspireren.”
Betekenisvol werk
Meer dan ooit denken advoca]tenkantoren na over hun rol in de maatschappij. De een doorbreekt grenzen’ (PlasBossinade), de ander heeft ‘empowering tomorrow’ als doel (Freshfields). Een purpose geeft aan welke toegevoegde waarde advocaten voor cliënten én de maatschappij (willen) hebben – het geeft hun werk betekenis. Vrijwel alle kantoren zijn ook op andere manieren maatschappelijk nuttig bezig. Ze werken bijvoorbeeld pro bono, zoals bij klimaatzaak Urgenda, waarvoor NautaDutilh en Höcker gratis hun diensten leverden. Medewerkers van De Roos kunnen naar lezingen over thema’s als de energietransitie en duurzame kleding. Bij Kennedy krijgen nieuwe medewerkers een gratis bioscooppas voor filmhuis Het Ketelhuis, een cultureel initiatief dat Kennedy sponsort.
De Roos werkt bij voorkeur voor ‘innovatieve bedrijven met een positieve impact’. Kennedy prefereert ‘rechtsinhoudelijke zaken die belangrijk zijn voor de maatschappij’ en werkt onder meer voor Greenpeace. Volgens Bruijn, Kennedy’s directeur Human Resources, draagt het werk van de advocaten bij aan een betere wereld. En dát is precies wat advocaten van nu willen.
Vrijheid
Op vrijheid zijn ze ook dol. Maar hoe vrij ben je als je dagelijks Himalaya’s aan werk moet verstouwen? Sommige kantoren nemen geen nieuwe zaken meer aan als het te druk is. Grote kantoren als Clifford Chance hebben resource managers om de werkdruk evenrediger te verdelen.
Hybride werken, eventueel in deeltijd, een sabbatical leave. Moderne kantoren, waaronder Kennedy, bieden het allemaal. “Daarnaast ligt onze urennorm wat lager dan bij andere kantoren. Wij willen dat onze advocaten floreren en geven ze de ruimte om zich breed te ontwikkelen”, zegt Bruijn. Kantoren zónder urennormen zijn schaars. De Roos is er een voorbeeld van. “Bij veel kantoren moet je circa zes uur per dag declarabel zijn”, zegt Zapata, People & Impact-manager. “Wij hebben geen urentargets. Bij ons heb je de tijd om te doen wat jij die dag belangrijk vindt.”
“Als je zegt dat iemand moet doen wat hij goed kan, maar diegene 24/7 uren laat schrijven op due dilligences, dan schuurt dat”
Die optie vloeit voort uit het bedrijfsmodel. Net als Bruggink & Van der Velden in Utrecht heeft De Roos zich daarbij laten inspireren door de managementfilosofie van de Braziliaanse ondernemer Ricardo Semler. Enkele kernbegrippen zijn vrijheid, respect en vertrouwen. “Iedereen kan bij ons medeaandeelhouder worden. Ownership zorgt voor betrokkenheid en een groter verantwoordelijkheidsgevoel”, zegt Zapata. In het bestuur zijn alle lagen vertegenwoordigd: van de junior advocaat tot de ceo. “Belangrijke beslissingen worden dáár genomen. Omdat iedereen zeggenschap heeft over de koers van het kantoor, voelen medewerkers zich meer betrokken.” De Roos werkt met zelfsturende teams, die vrij zijn om eigen projecten op te zetten en uit te voeren. Het kantoor houdt geen vakantiedagen bij. Wil je op vakantie? Even met je team bespreken!
Opbrengst
Het ‘totaalpakket’ dat Kennedy werknemers aanbiedt zorgt voor ‘een gering verloop’ en ‘lage wervingskosten’. “Starters weten ons goed te vinden. Het aantrekken van meer ervaren medewerkers is lastiger, maar dat geldt voor alle kantoren”, zegt Bruijn. “De vrijheid die wij bieden en onze inzet voor maatschappelijke projecten zorgen voor een goede positie op de arbeidsmarkt”, zegt Zapata. Maar waar ze het meest trots op is, is dat er bij De Roos in de twaalf jaar dat ze bestaan niemand een burn-out heeft gehad. “Dat kan zijn omdat we geen urennorm hebben. Zo’n norm is stressvol en beperkt je creativiteit. Er is amper ruimte voor nieuwe ideeën. Niemand zit te wachten op uitgebluste advocaten. Dat is niet goed voor hen en evenmin voor onze cliënten.”
Zapata’s pleidooi voor een ander businessmodel in de advocatuur staat niet op zichzelf. Coach Walrecht merkt dat haar cliënten het er ook over hebben en juicht dat toe. “Als je zegt dat iemand moet doen wat hij goed kan, maar diegene 24/7 uren laat schrijven op due dilligences, dan schuurt dat.”
Hulp bij happiness
Voor een blije werkplek zijn de juiste begeleiders nodig. Sinds enkele jaren heeft AKD een Onboarding & Project Officer die erop toeziet dat nieuwe collega’s goed landen binnen het kantoor. De moderne werkvloer is divers en inclusief. Op veel kantoren zijn Diversity & Inclusion Officers om daarop toe te zien. Het werk van de gloednieuwe Head of Culture & Integrity bij Loyens & Loeff lijkt iets verder te gaan.
Deze manager helpt het bestuur om ‘een inclusieve, veilige én inspirerende werkomgeving’ te creëren, eentje dat is gebaseerd op ‘integriteit’ en ‘oneindige verbeteringen’. Net een Chief Happiness Officer, eigenlijk. Bij Allen & Overy zijn enkele partners Mental Health Advocates. Zij ondersteunen Minds Matter, een internationaal programma om mentale problemen te signaleren en bespreekbaar te maken.
