Wie weleens met zijn neus in kamerstukken zit, kent Michiel van Nispen. Het SP-Tweede Kamerlid stelt Kamervraag na Kamervraag, vaak over juridische thema’s. Eind vorig jaar werd Van Nispen beloond met de eerste Anker & Ankerprijs. Tijd dus om te reflecteren op zijn loopbaan.
Foto’s: Roel Dijkstra Fotografie
Van Nispen (40) springt in de Tweede Kamer regelmatig in de bres voor toegankelijk recht. Zo komt hij op voor de sociale advocatuur, pleit voor een sociaal notariaat of bemoeit zich met het advocatuurlijke toezicht. Eind vorig jaar ontving Van Nispen daarvoor als allereerste de Anker & Ankerprijs van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA) – vernoemd naar het bekende gepensioneerde
advocatenduo. NVSA-voorzitter Dennis Wolters prees in zijn speech dat de politicus ‘de afgelopen jaren met een aanhoudende en deskundige inzet – en met succes – het belang van de rechtsstaat en een sterke advocatuur aan de man heeft gebracht’.
De advocatuur
De hoogste tijd voor een interview met Van Nispen. De politicus uit Breda oogt ontspannen in het tweegesprek, dat plaatsvindt op een vrijdagochtend. Hij vertelt uitvoerig over zijn carriére en spreekt ronduit in zijn antwoorden.
Dag Michiel, kan ik stellen dat het winnen van de Anker & Ankerprijs de kers op de taart is van je carrière tot dusver?
Van Nispen: “Zeker. De gebroeders Anker zijn twee grootheden waar ik tegenop kijk. Ze hebben zich altijd
ingezet voor de sociale advocatuur en de zwakkeren in de samenleving. Ik doe mijn werk in alle bescheidenheid – ik ben niet heel zichtbaar – en dat ik dan op deze manier wordt beloond voor mijn loopbaan; dat had ik niet verwacht.”
Laten we teruggaan naar het begin van die carrière: na je rechtenstudie werkte je tussen 2004 en 2007 bij een advocaten kantoor. Je zei ooit dat je daar het gevoel had ‘niets te kunnen toevoegen aan een betere wereld’.
“Als ik dat ergens op die manier heb gezegd, wil ik mezelf bij deze nuanceren. Ik ben sowieso nooit advocaat geweest. Ik heb enkel tijdens mijn studie stage gelopen bij een eenmans-advocatenkantoor
in Breda, daarna heb ik als jurist gesnuffeld aan de advocatuur bij een middelgrote Tilburgse firma: De Voort Hermes de Bont.
Wel werd ik als stagiair begeleid door een kritische advocaat, Rob van der Pas, die opmerkte dat de advocatuur wellicht niet helemaal mijn passie was. Dat klopte, vooral omdat ik soms zaken moest oppakken die niet in het belang waren van de zwakkere partij. Hij zei: ‘Als je echt de wereld wilt verbeteren, kijk dan verder dan de advocatuur. Ga bij Amnesty solliciteren, of bij die rode club van je.’”
Begindagen bij de SP
Op het moment dat Van Nispen zijn advocatuurlijke carrière heroverweegt, wint de SP eind 2006 de Tweede Kamerverkiezingen. De partij was, onder lijsttrekker Jan Marijnissen, goed voor vijfentwintig zetels – zestien meer dan bij de verkiezingen ervoor in 2003. Van Nispen startte vlak na dit electoraal succes bij de Tweede Kamer-fractie van de partij.
Vertel eens: hoe verliepen die eerste schreden in de politiek?
”De woorden van de advocaat in Breda bleven hangen en hebben er uiteindelijk toe geleid dat ik een impulsieve sollicitatie brief schreef naar de SP. Tot mijn verrassing werd ik aangenomen en ik begon daarna bij de partij als beleidsmedewerker van Tweede Kamerlid Jan de Wit, op het terrein van justitie. Hij was daarvoor vijfentwintig jaar sociaal advocaat, en door hem ben ik opgeleid.
Als medewerker bereidde ik de debatten voor. Ik verdiepte me hiervoor in de onderwerpen; ik verzamelde informatie en zocht uit wat de standpunten van de partij waren. Ander werk dan in de advocatuur. Daar werden mijn stukken bovendien door meerdere ogen bekeken, in de politiek had ik direct meer verantwoordelijkheden.
Jan en ik vormden samen het team justitie, dus al vrij snel werd wat ik had opgezocht en opgeschreven, voorgedragen in de Tweede Kamer. Dat was indrukwekkend voor mij als twintiger. Later wen je eraan, aan dat soort verantwoordelijkheden.”
Tweede Kamerlid
Zeven jaar later, in 2014, word je op 31-jarige leeftijd effectief Tweede Kamerlid voor de SP. Hoe is dat gelopen?
“In 2010 heb ik me voor de eerste keer op de kandidatenlijst laten plaatsen, maar op de onverkiesbare vijfen twintigste plek. Ik kwam voor mijn gevoel net kijken. Later, bij de vervroegde verkiezingen van 2012 – vanwege de val van kabinet-Rutte-I – twijfelde ik ook, maar eindigde ik toch op een verkiesbare plek; de zeventiende.
We bleven steken op vijftien zetels, maar twee jaar later stopte Jan tussentijds als Kamerlid. Ik ben toen in zijn voetsporen getreden als de eerstvolgende beschikbare kandidaat op de kieslijst. Jan was onder meer woordvoerder justitie, dus ik kon hem als beleidsmedewerker op dat gebied naadloos opvolgen. De eerste keer dat ik de zaal binnenliep om beëdigd te worden vond ik trouwens ongelofelijk spannend. Mijn eerste debat ging onder meer over de rechtsbijstand, en had ik vanwege de zenuwen tot in de puntjes
voorbereid. Mijn maidenspeech ging over het toezicht op de advocatuur; destijds was er al discussie over wel of geen staatstoezicht.”
Toegang tot het recht
Inmiddels is Van Nispen acht jaar Tweede Kamerlid. In zijn politiek werk staat zoals gesteld toegang tot het recht centraal. Zo diende hij initiatiefnota’s in voor een sociaal notariaat en de juridische inloopplekken ‘Huizen van het Recht’, of een motie samen met Ulysse Ellian (VVD) om ‘gesubsidieerde rechtsbijstand’ verplicht toe te voegen aan het curriculum van de beroepsopleiding.
Waarom is dat zo belangrijk, dat het recht toegankelijk is?
“Toegang tot het recht is een fundamenteel grondrecht, maar voor veel mensen is het recht veel te ingewikkeld. Voor hen is bijstand nodig, en als zij dat niet kunnen betalen, kunnen ze hun recht niet halen. Dat is extra belangrijk bij zaken als het toeslagenschandaal. Daar zijn mensen kapot gemaakt door de overheid. Zij móéten hun recht halen, anders draagt dit bij aan nog verdere ongelijkheid.
Ook de druk op de rechtspraak ondermijnt overigens deze toegang. Tijdens kabinet-Rutte I en II is hier flink op bezuinigd, waardoor er nu te weinig rechters zijn opgeleid en de werkdruk te hoog is. Hierdoor worden zaken kwalitatief slecht behandeld en moeten mensen lang wachten op de behandeling van hun zaak.
Het is essentieel dat we gaan investeren in meer rechters, daarnaast moeten sociaal advocaten een fatsoenlijke vergoeding krijgen voor gefinancierde rechtsbijstand. Doen we dit niet, dan is er geen jonge aanwas meer en lopen mensen weg uit de beroepsgroep. Verder kunnen alternatieven voor de gang naar de rechtbank – zoals mediation en de Huizen van het Recht – de rechtspraak eveneens ontlasten.”
Alternatieven
In die zin ben je het eens met de vorige minister voor rechtsbescherming, Sander Dekker, die ook inzette op alternatieven voor de rechtsgang in zijn stelsel herziening voor de rechtsbijstand?
“Ja, maar verder vind ik dat Dekker alles fout heeft gedaan, wat je maar fout kan doen. Hij wilde bijvoorbeeld dat de overheid minder zaken zou voeren tegen haar burgers, en daarom bezuinigde hij alvast maar op de rechtspraak en de rechtsbijstand. Dat is de verkeerde volgorde. Je moet als overheid inderdaad je gedrag aanpassen – en als dat dan minder geld kost, is dat mooi meegenomen -, maar je gaat niet beginnen met de advocatuur en de rechtspraak, die het al zwaar hebben. Dat heeft zoveel weerstand opgewekt bij juridisch Nederland en bij mij, dat we helemaal niet meer toekwamen aan de goede kanten van zijn plannen.”
Grootzakelijke advocatuur
Bij het ter perse gaan van dit magazine had Van Nispen meer dan achthonderd Kamervragen gesteld in zijn periode als Tweede Kamerlid. Op justitie en veiligheid is toegang tot het recht daarbij zijn stokpaardje. Daarnaast zit Van Nispen in commissies voor onder meer digitale zaken, binnenlandse zaken en onderwijs, cultuur en wetenschap.
De corporate advocatuur heeft Van Nispen eveneens in zijn vizier. De afgelopen jaren stelde hij onder meer vragen over het onderzoek naar de fraude bij Pels Rijcken, de vermenging van accountancy- en advocatenpraktijken en het toezicht op de naleving van de sancties tegen Rusland op de Zuidas.
Corporate
Kun je wat vertellen over jouw Kamervragen die betrekking hebben op corporate kantoren? Waarom houd je jezelf ook met hen bezig?
“De vragen die ik over de commerciële advocatuur heb gesteld zijn erg divers. De reden dat ik me bijvoorbeeld met Pels Rijcken heb bemoeid, is omdat daar niet integer is gehandeld. Dat kan per definitie niet op een advocaten- of notaris kantoor, maar zeker niet bij het kantoor van de landsadvocaat. De SP heeft daarom geconcludeerd dat de overheid moet stoppen met Pels Rijcken.
Daarbij laat ik de veel te hoge tarieven van het kantoor nog buiten beschouwing: dat is een breder probleem. Ik vind de tarieven die grote commerciële kantoren hanteren in zo’n verschrikkelijk contrast staan met de tarieven in de sociale advo catuur. De vergoedingen voor sociaal advocaten moeten ook daarom omhoog: anders kun je als werkgever niet concurreren met de Zuidas.
Ik heb het niet specifiek gemunt op de corporate advocatuur of iets dergelijks, maar sommige grote kantoren vertonen simpelweg gedrag dat aanleiding geeft tot vragen. Anderzijds was ik het juist eens met de kritiek op Dekker, die de commerciële advocatuur wilde laten opdraaien voor hogere vergoedingen in
de sociale advocatuur. Dat is een verantwoordelijkheid van de overheid.”
Ups-and-downs
Na al die jaren in de politiek, heeft Van Nispen verschillende ups-and-downs ervaren. Zo noemt hij het invoeren van scenario 1 van de commissie Van der Meer in 2022 als hoogtepunt. De aanbevelingen van deze commissie betekenen extra geld voor de sociale advocatuur, waarmee eerdere bezuinigingen kunnen worden teruggedrongen. Onder meer een motie van Van Nispen, in samenwerking met Farid Azarkan (DENK), droeg bij aan de invoering hiervan.
Zijn er naast dit soort successen, ook dieptepunten geweest?
“Ja, dat we zo lang hebben moeten knokken voor scenario 1; voor fatsoenlijke vergoedingen voor sociaal advocaten. Dat was niet nodig geweest en zie ik echt als verloren tijd. Die tijd hadden we ook kunnen gebruiken om vooruitgang te boeken in de sector.
Verder vind ik een algemeen dieptepunt in de politiek dat de debatten in de Tweede Kamer te weinig gaan over de inhoud en te vaak over wie het meest opvalt. De Kamer wordt regelmatig als talkshow-tafel gebruikt in plaats van als nationale vergaderzaal waar problemen worden besproken. Zeker als je grote issues zoals de koopkrachtcrisis niet kan oplossen, schaadt dat showbizz-gedrag het vertrouwen in de politiek. Ik heb niets tegen de media en journalisten doen cruciaal werk – als zij mij een vraag stellen geef ik antwoord – maar op mijn manier probeer ik tegenwicht te bieden door me wel voornamelijk op de inhoud te focussen.”
Vooruitblikken
Laten we ten slotte vooruitblikken: blijf je voorlopig in de politiek? En wat verwacht je van de juridische sector?
“Wat de verre toekomst brengt, weet ik niet, maar voorlopig zijn mensen nog niet van me af. Zo zit ik in de parlementaire enquêtecommissie fraudebeleid en dienstverlening. Daar gaat veel tijd in zitten, en daardoor zal ik de aankomende tijd geen debatten voeren op de thema’s justitie en veiligheid. Als dat is afgerond, wil ik ervoor zorgen dat we de initiatieven die ik heb geïnitieerd zoals de Huizen van het Recht of het sociaal notariaat – naar een hoger plan tillen. Zodra ik uit de enquêtecommissie ben, wil ik weten hoe de stand van zaken is en – indien nodig – zal ik zelf actie ondernemen om de initiatieven daadwerkelijk te ontplooien.
Tot slot hoop ik dat juristen om zich heen blijven kijken om te zien waar zij kunnen bijdragen aan een betere samenleving. Corporate kantoren kunnen bijvoorbeeld naast hun commerciële activiteiten hun bieb ontsluiten voor sociaal advocaten. En als je nog aan het begin van je carrière staat, sta je voor een keuze: ga je voor het grote geld of voor het maatschappelijk belangrijkere beroep van sociaal advocaat? Ik hoop dat meer mensen voor het laatste kiezen.”
Dit artikel is afkomstig uit het jongste nummer van Advocatie Magazine. Klik op de cover om het nieuwste magazine – met o.a. De Stand van de Advocatuur en het Notariaat – te lezen of kijk op de magazine-pagina voor abonnementen.
