Met de presentatie van het rapport over uithuisplaatsingen, heeft de Rechtspraak de onderzoeken naar haar eigen rol in de toeslagenaffaire afgerond. Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak, geeft toe dat het rapport slechts een beperkt beeld geeft.
Centraal in het onderzoek was de vraag welke rol financiële problemen speelden bij uithuisplaatsingen van kinderen wiens ouders slachtoffer waren van de toeslagenaffaire. In het dossieronderzoek wordt geconstateerd dat financiële problematiek nooit de enige reden is geweest voor een uithuisplaatsing op basis van een machtiging tot uithuisplaatsing van de kinderrechter en dat andere redenen meer op de voorgrond stonden.
Maar, zo stellen de onderzoekers ook, door alleen de rechterlijke beslissingen te analyseren, is het onmogelijk om vast te stellen in hoeverre die andere redenen werden versterkt of zelfs veroorzaakt door de financiële ellende waarin de ouders werden gestort. “Het is immers algemeen bekend dat het hebben van schulden veel stress geeft. De schulden en de stress kunnen andere problemen in het gezin veroorzaken of versterken. Gezinnen kunnen bijvoorbeeld huisvestingsproblemen krijgen. Ook kan psychische problematiek ontstaan of worden versterkt.”
Teleurstellend voor ouders
“De volgorde waarin problemen zijn ontstaan, kunnen we helaas niet vaststellen op basis van onze dossiers”, zegt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. “Dit onderzoek geeft slechts een beperkt beeld. We realiseren ons dat dit teleurstellend kan zijn voor de getroffen ouders en gedupeerde kinderen. Toch vinden we het belangrijk om dit stukje van de puzzel te leggen.”
Rapport commissie Hamer: rechtsstaat bestond niet
Krap een week geleden presenteerde de Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen – beter bekend als de commissie Hamer – haar onderzoeksrapport Erfenis van onrecht (pdf, 27 maart 2025) In dit rapport staat de impact van de uithuisplaatsing op het leven van de getroffen kinderen centraal.
De conclusies van de commissie zijn snoeihard. “De onterechte terugvorderingen vanuit de toeslagenaffaire hebben een grote rol gespeeld bij problemen van de gezinnen en daarmee ook bij de uithuisplaatsingen van de kinderen. En veel van de uithuisplaatsingen hadden niet hoeven plaatsvinden, als eerder was gesignaleerd wat er echt in de gezinnen speelde aan een opeenhoping van problemen zoals schulden, armoede, stress en schuldgevoelens tegenover de kinderen. Te vaak is het beeld ontstaan dat er in al deze gezinnen al veel problemen waren en dat de uithuisplaatsing dus min of meer onvermijdelijk was. Uit ons onderzoek blijkt het tegendeel: er waren veel gezinnen die vóór de toeslagenaffaire een rustig bestaan hadden of hun problemen beheersbaar hadden kunnen houden.”
Naves zegt zich de conclusies van de commissie Hamer aan te trekken. “Voor de getroffen ouders en kinderen bestond de rechtsstaat de facto niet. Hamer constateert nu dat gezinnen door de terugvordering van de toeslagen in een opeenstapeling van problemen terecht zijn gekomen waardoor kinderen thuis niet meer veilig waren, met uiteindelijk een uitplaatsing tot gevolg. Het onderstreept wederom hoeveel impact de toeslagenaffaire nog steeds heeft en hoe ernstig de gevolgen zijn.”
Naves zegt dat de Raad voor de Rechtspraak het rapport van de commissie Hamer grondig zal bestuderen om er lering uit te trekken.
Onderzoeken naar rol van de Rechtspraak
Voor het onderzoek naar de uithuisplaatsingen (De weging van schulden bij uithuisplaatsingen) analyseerden vier onderzoekers van de Raad voor de Rechtspraak de rechterlijke uitspraken over 397 kinderen. Daarnaast bekeken ze of de Raad voor de Kinderbescherming en de gecertificeerde instellingen hadden vermeld dat binnen het gezin sprake was van financiële problemen.
Eerdere onderzoeken gingen over de rol van bestuursrechters (Recht vinden bij de rechtbank – oktober 2021) en die van familie- en jeugdrechters (Recht doen aan kinderen en ouders – februari 2023).
Lees ook:
