“De Nederlandse situatie ziet er niet wezenlijk anders uit dan in de Verenigde Staten,” zegt de Amerikaanse juridische zwaargewicht Michael Zimmerman (65) als hem de Nederlandse discussie over de kernwaarden – en dan vooral publieke verantwoordelijkheid voor een goede rechtsbedeling – wordt voorgelegd. “De enige manier waarop de advocaat om kan gaan met ethische en morele stress, is door aan te nemen dat het systeem zelf als geheel moreel is.”
Zimmerman kreeg diverse prijzen voor zijn werk, vooral op het gebied van ethiek, zowel als advocaat en rechter. Zijn curriculum vitae is indrukwekkend: hij werkte zestien jaar als rechter bij the Supreme Court in Utah, waarvan enkele jaren als Chief Justice. Daarnaast werkte hij voor het Amerikaanse Hooggerechtshof als klerk eind jaren zestig, en later als professor voor de University of Utah. Momenteel is hij weer advocaat en heeft hij een litigation, mediation en arbitration praktijk in Salt Lake City.
Nederlandse advocaten beginnen te steigeren als ze geconfronteerd worden met de kernwaarde van de publieke verantwoordelijkheid. Zijn de advocaten ook iets verschuldigd aan het rechtssysteem als geheel – en dus ook de tegenpartij – volgens Zimmerman? “Dat is een zeer moeilijke vraag. Dat betekent dat de advocaat – in zeer ruime zin – bevrijdt is van de exclusieve verantwoordelijkheid voor zijn cliënt. En dat betekent dat als je als klant een advocaat inhuurt, je er niet zeker meer van kunt zijn dat die advocaat 100% voor jouw zaak gaat.”
Spaulding case
Zimmerman haalt een zaak uit de Amerikaanse rechtsgeschiedenis aan, the Spaulding case, waarin een jonge automobilist – Spaulding – werd aangereden en een zaak tegen de andere chauffeur begon om schadevergoeding. De advocaat van de chauffeur liet een dokter een medisch onderzoek doen en die vond bij Spaulding een levensgevaarlijk aortisch aneurysme, hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door het ongeluk. De dokter rapporteerde aan de advocaat.
Spaulding wilde de zaak voor $ 6500 afdoen. De advocaat van de veroorzaker van het ongeluk realiseerde zich dat Spaulding veel meer zou eisen als hij van het aneurysme zou weten, en hield zijn mond. Hij zei niets tegen de tegenpartij, en niets tegen zijn eigen cliënt. Ook na de afwikkeling van de zaak zweeg hij. De zwijgende advocaat handelde volledig binnen de wettelijke grenzen, en deed wat er van hem verwacht werd. Maar had hij zo gehandeld als hij de Nederlandse zesde kernwaarde omarmd had?
In een discussie eind mei over de kernwaarde merkte professor Floris Bannier op dat het eigenlijk gaat over die andere kernwaarde: integriteit. Zimmerman deelt die kijk, na een reflectie over de waarden-neutrale manier van werken van de advocaat als ‘onderdeel’ van het systeem, en hoe die potentieel ethische en morele stress oproept. Want een advocaat is niet waarden-neutraal. “De enige manier waarop de advocaat er mee om kan gaan, is door aan te nemen dat het systeem zelf als geheel moreel is.”
Het sociale aspect
Zimmerman haalt ook een perspectief aan dat in de Nederlandse discussie nog niet naar voren is gekomen: het sociale aspect, de gemeenschap die de advocatuur ook is. “Toen ik in Los Angeles advocaat was, duurde het jaren voordat ik dezelfde advocaat weer tegenover me vond. Hier in Utah is dat anders ,en loop je dezelfde collega’s en rechters snel weer tegen het lijf. Die onthouden het als je ze wat geflikt hebt. Dus de meeste advocaten hier leren met elkaar om te gaan, om het leven voor hen zelf gemakkelijker te maken en om zaken gedaan te krijgen voor hun clienten.”
“Soms kom je collega’s tegen die een pain in the ass zijn, en ook daar moet je mee om zien te gaan. Soms wil een client dat je een positie inneemt die je zelf niet wilt innemen. Je hoopt dat je als advocaat lang genoeg mee draait, zodat je genoeg macht krijgt en kunt kiezen wie je vertegenwoordigt. Dat je de zaken waarin je gevraagd wordt tegen je eigen ethische standaarden in te gaan, kunt laten lopen. Maar er zijn advocaten die dat punt nooit bereiken.”
In Amerika heeft de Bar Association een code. Die is bewust kort gehouden, zegt Zimmerman: “De American Bar Association (ABA) heeft na alle discussie er voor gekozen om regels betreffende Integriteit en Ethiek niet verder toe te lichten. Onder de regels die er zijn, schrijft de ABA: these rules don’t exhaust your moral responsibility.”
Spauldings’ aneurisme werd uiteindelijk twee jaar later ontdekt toen hij het leger in ging, en medisch gekeurd werd. Hij werd met spoed geopereerd.