De gefinancierde rechtsbijstand kan tegen lagere kosten – in het gebruikte rekenvoorbeeld van 2013 tot liefst 20% minder –, terwijl de kwaliteit van het stelsel kan verbeteren door ‘een sterkere regie’ en andere maatregelen. Dit zijn de hoofdconclusies uit het onderzoeksrapport over kostenstijgingen binnen de gefinancierde rechtsbijstand door de commissie Wolfsen. Minister Van der Steur van Veiligheid en Justitie ontving het eindrapport maandag uit handen van commissievoorzitter Aleid Wolfsen.
Door Joris Rietbroek
Herijking van het stelsel voor de gesubsidieerde rechtsbijstand is nodig, concludeert de commissie Wolfsen in het eindrapport, zodat ‘de juiste rechtsbijstandsverlener het juiste werk kan doen. Dat verbetert de toegang tot het recht voor de burger en leidt tot een doelmatiger besteding van gemeenschapsgeld’. Het huidige stelsel bevat enkele zwakke plekken, stelt de commissie, zoals het ontbreken van coördinatie, een gebrekkige uitwisseling van informatie tussen partijen en instanties en het structureel niet innen van eigen bijdragen van rechtzoekenden.
Volgens de jaarverslagen van de Raad voor Rechtsbijstand stegen de uitgaven aan rechtsbijstand van 454 miljoen euro in 2009 naar 496 miljoen euro in 2013. In 2014 daalden deze uitgaven – gebaseerd op vastgestelde toevoegingen – naar 428 miljoen euro. De commissie constateert dat de kostenstijging vooral het gevolg is van de groei van het aantal toevoegingen, van ruim 289.300 in 2002 naar ruim 407.800 in 2014, een stijging van ongeveer 41%. In het theoretische geval dat verscheidene aanbevelingen van de commissie al in 2013 van kracht waren, dan zouden de uitgaven dat jaar geen 496 miljoen, maar in een optimistisch scenario 410 miljoen euro hebben bedragen, ruim 20% minder. Volgens een behoudend scenario zouden de uitgaven dat jaar uitkomen op 460 miljoen euro (ruim 7% minder).
Kwaliteit advocaten onderzoeken
De commissie Wolfsen beveelt sterk aan om de kwaliteit van de rechtsbijstand te verbeteren. Dit kan onder meer door het aantal rechtsterreinen waarop advocaten zaken kunnen aannemen te beperken en een periodiek herhaald, onafhankelijk onderzoek te laten doen naar de kwaliteit van advocaten, waarvan de resultaten openbaar zijn. Hier kan een rol zijn weggelegd voor de NOvA. ‘Bij een goede kwaliteit past een adequate en actuele vergoedingssystematiek,’ aldus de commissie, die aanraadt om de puntenaantallen per toevoeging te evalueren. Ook adviseert de commissie de puntenvergoeding licht te laten stijgen.
Om de kosten voor gesubsidieerde rechtsbijstand in te dammen, is het zaak een strakkere regie over het stelsel te voeren, concludeert de commissie. Die regie moet in handen komen van de samen te voegen Raad voor Rechtsbijstand en het Juridisch Loket. Een vernieuwde, sterkere Raad zal meer maatwerk moeten leveren, vooral voor rechtzoekenden met meerdere, samenhangende problemen.
De inning van de eigen bijdragen moet volgens het advies van de commissie ook een taak worden van de nieuwe organisatie. Bovendien kan die bijdrage van de burger met een kwart omlaag, als de regierol van de Raad voor Rechtsbijstand en het Juridisch Loket eenmaal is versterkt. De huidige high trust-werkwijze bij de toetsing van toevoegingen kan in stand blijven, met als aanvulling de toets op de toevoegingswaardigheid in relatie tot de aard van de zaak.
Voormalig staatssecretaris Fred Teeven gaf begin dit jaar opdracht tot het onafhankelijke onderzoek, nadat de Eerste Kamer zijn plannen om structureel 85 miljoen euro te bezuinigen op de gefinancierde rechtsbijstand had geblokkeerd. Hij schortte de bezuinigingen op in afwachting van de onderzoeksuitkomsten van de commissie Wolfsen.
Minister Van der Steur zei maandag de uitkomsten nader te zullen bestuderen. Ook gaf hij aan dat er in het voorjaar van 2016 een conferentie wordt georganiseerd over de uitkomsten van de commissie Wolfsen en die van een ander onderzoek naar vernieuwingen binnen de rechtsbijstand, uitgevoerd in opdracht van de Orde van Advocaten. De bevindingen van dit onderzoek door een commissie onder leiding van Tom Barkhuysen worden woensdag 2 december bekendgemaakt.
Het rapport van de commissie Wolfsen is hier te downloaden.