Een goed doordachte inrichting van de zittingszaal leidt tot een beter gesprek en meer acceptatie van de opgelegde straf. Die overtuiging hebben advocaten Klaartje Freeke (links op de foto) en Wikke Monster.
Hoe zou een verdachte de zittingszaal eigenlijk ervaren? Dat vroeg strafrechtadvocate Wikke Monster zich af toen ze na een lastige zitting naar huis fietste, een aantal jaar geleden. “Ik stond de verdachte bij en vroeg me af hoe je kunt verlangen dat hij een oprecht verhaal vertelt in deze setting? Iedereen kijkt op je neer, het slachtoffer, de officier van justitie, de rechters.” Het was het begin van de zoektocht naar een zittingszaal van de toekomst.
Medemenselijkheid
Wikke Monster heeft samen met Klaartje Freeke een kantoor met een geheel eigen manier van werken. In strafzaken begeleiden zij verdachten die bereid zijn verantwoordelijkheid te nemen en zij werken met mediation in het strafrecht. De bevlogen advocaten benaderden de UvA, de Rietveldacademie en de rechtbank Amsterdam met de vraag of zij in een interdisciplinaire samenwerking een nieuwe zittingszaal zouden kunnen ontwerpen. Daarbij stond de vraag centraal hoe een zaal eruit zou komen te zien als waarden als hoop en medemenselijkheid leidend zouden zijn.
Alle instanties waren direct enthousiast en zo ontwikkelden studenten van de kunstacademie, rechtenstudenten van de UvA, gastdocenten en met input van rechters, officieren van justitie en slachtoffers, verdachten en ervaringsdeskundigen van de stichting Young in Prison een nieuw design voor een zaal voor jeugdzittingen.
Ronde tafel
Het belangrijkste verschil met de huidige zittingszaal is dat de rechters en de officier van justitie niet meer op een verhoging zitten, maar dat alle betrokkenen aan een ronde tafel samenkomen. Monster: “Dit najaar gaat de rechtbank twee zalen inrichten naar de nieuwe ideeën. Dan wordt er ook gekeken naar andere stoelen, gordijnen, betere belichting, planten en andere vloerbedekking.”
Het in Amsterdam ontstane vak ‘Design of Justice’ is recent ook in een samenwerking tussen de Universiteit Leiden en de kunstacademie in Den Haag gegeven, waar de studenten verschillende ontwerpen maakten voor een zittingszaal van de toekomst. “Hier hebben de studenten weer heel andere inzichten gekregen. Maar ook hier hebben een paar studenten een tafel ontworpen voor enkelvoudige zittingen, zodat alle deelnemers op gelijke hoogte zitten,” vertelt Freeke. “We gaan meteen ook de werking van de nieuwe zittingszaal onderzoeken. Voelt de verdachte zich in deze inrichting beter gehoord, kan hij zijn verantwoordelijkheid nemen, op dat soort vragen willen we graag antwoorden hebben.”
Wikke Monster vult aan: “Als je je gehoord voelt, ben je eerder bereid de beslissing te accepteren. Het zal efficiënter zijn; men zal er minder door in hoger beroep gaan. In zo’n zitting weten de hoofdrolspelers dat het echt om hen draait, er wordt een beslissing genomen op basis van een eerlijk verhaal. Maar het is een wisselwerking, want ook de rechters en officieren gaan in een andere setting hun werk anders doen.”
Open gesprek
Freeke weet dat haar cliënten een zitting vaak als een toneelstuk ervaren. “Iedereen gaat op zijn vaste positie staan, draagt een kostuum, spreekt in onbegrijpelijke taal en het gaat vaak over de hoofden heen van de mensen waar het werkelijk om gaat. Die zie je langzaam verdwijnen in hun jas. En dat terwijl je hen juist op de voorgrond wilt brengen. Het wordt een veel natuurlijker en open gesprek als je samen aan tafel gaat.”
De advocaten hopen dan ook dat Design of Justice een vast vak wordt voor rechten- en designstudenten. Volgens Freeke en Monster is de input van de ervaringsdeskundigen van Young in Prison heel nuttig: “Zij kunnen echt vertellen hoe het is om in zo’n proces te belanden.” Freeke: “Een bijeffect was dat rechtenstudenten zo veel meer gevoel hebben gekregen bij de mensen waar hun studie over gaat. En de kunstacademiestudenten zeiden dat ze het heel mooi vonden om te kunnen bijdragen aan een rechtvaardige rechtszitting. Ze zien voor het eerst over wie het echt gaat.”
Inventariseer wie waar wil zitten
Wikke Monster benadrukt dat de gerechtsgebouwen niet zo grondig hoeven te verbouwen als de Amsterdamse rechtbank. “Het begint met een officier van justitie en een rechter die er iets in zien. Een andere inrichting hoeft geen complete verbouwing te zijn.” Freeke: “Inventariseer eens voor een zitting wie waar wil zitten. Ook dan verander je de setting al ten goede.”
Klaartje Freeke en Wikke Monster werken aan Design of Justice en andere initiatieven voor juridische (r)evolutie vanuit de stichting Lawyers as changemakers, en nodigen collega-advocaten van harte uit de stichting te steunen.
