Vrouwen vormen al jaren een groot deel van het notariaat, maar lijken vooralsnog voornamelijk de beroepsgroepen kandidaat-notaris en toegevoegd notaris te bezetten. Hoe kan het toch dat zij hier lijken te ‘blijven steken’, terwijl hun mannelijke collega’s in groten getale wel het notarisschap aandurven?
De dertig kantoren met het hoogste percentage vrouwen binnen het notariaat schommelen tussen de 36,8 en de 82,4 procent vrouwen, met een gemiddelde van 59,9 procent; een man-vrouwverhouding om trots op te zijn, zo lijkt het. Zodra er verder ingezoomd wordt, zijn de verschillen echter groot. Zo is gemiddeld 66,9 procent van de kandidaat-notarissen vrouw – met Hartman LMH als hoogtepunt, met maar liefst 93,3 procent. Ondanks dat lang niet alle kantoren met de – sinds 2013 nieuw ingevoerde – functie toegevoegd notaris werken, hebben vrouwen de absolute overhand bij de kantoren die dit wel doen. Bij wel twaalf kantoren bestaat honderd procent van de toegevoegd notarissen uit vrouwen. Het gemiddelde van de top dertig komt neer op 73,8 procent.
Dan de notarissen. Bij alleen de bovenste negentien kantoren in de ‘top 30 Vrouwelijke notarissen 2023’ is ook daadwerkelijk sprake van vrouwelijke notarissen. Gemiddeld komt dit uit op 28,7 procent; een sterk contrast met de 59,9 procent van het gehele notariaat.
De vraag is of dit het gevolg is van een bewuste keuze van menig vrouw om haar vingers niet te branden aan het notarisschap, of dat dit haar wellicht moeilijk gemaakt wordt. En natuurlijk is er een derde optie: zijn vrouwen simpelweg nog bezig met een inhaalslag, en duurt het even voordat dit ook in de bovenste laag van de notariaatpiramide zichtbaar is?
Verantwoordelijkheden
Waarom is het toch dat de vrouwen weliswaar oververtegenwoordigd zijn in het notariaat, maar dat de mannen – vooralsnog – in groten getale die stap naar het notarisschap zetten? Vrouwen zien volgens de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) meer op tegen de verantwoordelijkheden en risico’s die
bij het beroep komen kijken.
Deze trend wordt overigens ook herkend bij 30-minners van alle geslachten. Dit blijkt uit een onderzoek uitgevoerd door de KNB zelf. Al jaren stromen er meer vrouwen dan mannen uit de notariële opleiding. De verwachting is daarom dat – naarmate meer mannen met pensioen gaan – vrouwelijke notarissen gestaag in aantal zullen groeien.
Toch is deze ‘feminisering’ van de schoolbanken geen nieuw verschijnsel; in 1997 kopte de Volkskrant al op de voorpagina met ‘Steeds meer vrouwen kiezen voor notariaat’. Het artikel opende met de boodschap dat het Koninklijke Notariële Broederschap binnenkort van naam zou moeten veranderen. De KNB luisterde, maar was duidelijk gehecht aan de afkorting, en besloot ‘broederschap’ te vervangen door ‘beroepsorganisatie’.
Het laten verstrijken van tijd lijkt dus niet de enige manier om vrouwen het zogenaamde glazen plafond te laten doorbreken. Twee opties resten: willen ze niet, of is de weg naar het notarisschap voor een vrouw maar moeilijk te bewandelen?
Verrijking of belemmering
Het Notarieel is het grootste ‘pure’ notariskantoor van Nederland. Advocatie sprak met Peter Fijn: notaris, oprichter en partner bij het kantoor dat te vinden is in Deventer, Emmeloord, Epe, Kampen, Meppel, Nieuwegein, Rijssen en Zwolle. Het kantoor bestaat voor 82 procent uit vrouwen, maar dat is wel over alle lagen gemeten. Als bij voorbeeld alleen naar de partners gekeken wordt, winnen de negen mannen het van de vijf vrouwen.
Maar, geeft Fijn meteen aan, dat aantal groeit hard: vier van die vijf vrouwen betraden de afgelopen paar jaar de partnergroep. Die groei zal ook nog wel aan blijven houden. Aan positieve discriminatie wordt niet gedaan, benadrukt Fijn direct. Ze gaan voor de beste mensen, maar het valt niet te ontkennen dat er in de vijver waaruit wordt gevist vooral vrouwelijke kandidaat-notarissen lijken te zwemmen. Op de vraag waarom het zo veel vrouwen zijn die aan de studie notarieel recht beginnen, lijkt geen antwoord te zijn. Ook Fijn moet het antwoord schuldig blijven.
Nieuwe positie
Bij de toegevoegd notarissen – notarissen in loondienst – zie je ook veel vrouwen werkzaam. Of deze relatief nieuwe positie ervoor gaat zorgen dat meer vrouwen vanuit het kandidaatnotarisschap hun weg gaan weten te vinden naar het notaris- en daarmee het ondernemerschap, is de vraag. Fijn: “Dat is een lastige vraag. Zijn de mensen die nu voor toegevoegd notaris gaan niet juist de mensen die eigenlijk wel ondernemer hadden moeten worden? En waren zij vroeger na verloop van tijd misschien wel gewoon notaris geworden? In dat geval houdt de functie juist het ondernemerschap tegen. Of is het juist een verrijking, en zorgt deze nieuwe functie ervoor dat een groep mensen in het vak blijft, in plaats van misschien wel volledig uit te stromen? Ik denk zelf dat het best een belemmering kan vormen voor het oorstromen naar het notaris-/ondernemerschap.”
Doorstromen van toegevoegd notaris naar notaris is geen probleem. Als toegevoegd notaris
partner worden is een ander verhaal. Je mag als toegevoegd notaris namelijk geen winstgerechtigde zijn. Zo werken er bij het Notarieel enkele toegevoegd notarissen die, om partner te kunnen worden, eerst toegevoegd notaris-af worden en het notarisbenoemingstraject in gaan, om tot de maatschap toe te kunnen treden.
Vergrijzing
Nieuwe ondernemers zijn hard nodig binnen het notariaat, vergrijzing van de beroepsgroep is een probleem. Eenpitters kunnen maar lastig opvolging van hun praktijk vinden. Dat jonge aanwas steeds vaker het kandidaat- notarisschap of toegevoegd notarisschap prefereert boven het ondernemerschap, helpt daar niet bij. Maar jonge werknemers, en met name vrouwen, hechten nou eenmaal veel waarde aan de work-lifebalance. Het ouderwetse notarisberoep met dag- en avondwerkzaamheden is niet meer van deze tijd. Steeds meer jonge kandidaat-notarissen geven de voorkeur aan een baan waarbij zij ‘maar’ 32 uur hoeven te werken.
Ontzorgen
Op dit fenomeen spelen kantoren, zoals het Notarieel, slim in; door hun module durven twijfelende kandidaat-notarissen sneller het ondernemerschap in te stappen. Fijn: “Binnen onze formule ondernemen
we gezamenlijk. Je staat er niet alleen voor, ook al ben je op je kantoor misschien de enige notaris. Doordat je op veel punten ontzorgd kan worden, durven meer mensen in te stappen.” Het is natuurlijk ook nogal wat: als notaris komen er allerlei taken op je af waarvoor je eigenlijk niet gestudeerd hebt. Personeelszaken, de boekhouding, pr en communicatie, het onderhandelen met een softwareleverancier of het bouwen van een website, om maar een paar zaken te noemen. Met al die extra taken blijft er maar weinig tijd over voor het vak waar ooit met zo veel enthousiasme voor is gekozen.
Fijn: “We ontzorgen op al die bedrijfsonderdelen. Als notaris mag je meedenken over deze onderwerpen, maar het hoeft niet. Daarom zien we ook steeds meer vrouwen die op deze manier wel het ondernemerschap aan durven. Bij ons kunnen partners ervoor kiezen om vier dagen te werken. Dat zijn mogelijkheden die jonge notarissen binnen ons kantoor krijgen, die bij kleinere kantoren vaak niet eens denkbaar zijn.”
Kwaliteit bieden
Daarnaast is het als eenpitter steeds lastiger om de kwaliteit te bieden die tegenwoordig gevraagd wordt. Niet voor niets dus, dat kleine kantoren zich vaker aansluiten bij grotere kantoren. De basis is daar nou eenmaal goed geregeld, zodat je als notaris niet meer met alles bezig hoeft te zijn, maar voldoende tijd overhoudt voor de kern van het vak.
“Ik verwacht dat notarissen zich steeds meer gaan centraliseren in de wat grotere plaatsen. Dat zou betekenen dat straks niet iedere kleine stad een notaris heeft, maar dat is in mijn ogen niet zo erg.” Het dalende aantal notarissen zou bovendien opgevangen kunnen worden door het delen in de last van het ondernemerschap.
Notarisambt aantrekkelijk
Zo probeert onder andere Het Notarieel het notarisambt aantrekkelijk te houden voor de jonge kandidaat-notarissen die wel die ambitie hebben om ondernemer te worden, maar de ouderwetse structuur niet zien zitten. “Succesvol zijn kan alleen door mee te gaan met de tijd. Of het op dit vlak nou om mannen of vrouwen gaat, maakt dan niet zo veel uit. Natuurlijk zullen het steeds meer vrouwen worden als je kijkt naar de nieuwe aanwas, maar ook de mannen willen ontzorgd worden.”
Of deze nieuwe vorm van ondernemen vrouwen de kans geeft dat glazen plafond vaker en sneller te doorbreken, zal de tijd leren. Wel zal het het aantal oudere notarissen dat totaal uitgeblust de beroepsgroep verlaat doen afnemen. Ook stijgt het aantal jonge – al dan niet vrouwelijke – notarissen, dat vol goede moed aan hun loopbaan begint, hoe dan ook. De rest volgt dan wellicht vanzelf.
Meer data en tabellen zijn te vinden in De Stand van de Advocatuur en het Notariaat 2023, gepubliceerd in het nieuwe Advocatie Magazine (vanaf p. 15). Klik op de cover om het magazine te openen of ga naar de Magazine-pagina. Hier kunt u ook een gratis abonnement aanvragen.
