Veel advocaten voelen zich onder druk gezet door cliënten of de onderwereld. Wie denkt dat zijn onafhankelijkheid op het spel staat, kan terecht bij een van de vijf Vertrouwensadvocaten. Voor meedenken over vervolgstappen of gewoon een luisterend oor.
Dominus litis, meester van het proces. Het is een van de kernwaarden van het vak van advocaat. Maar wat doe je als jouw cliënt dingen wil waar je wettelijk of volgens je eigen moreel kompas niet aan kunt voldoen? Of wanneer je wordt bedreigd? Omdat de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) al jaren ziet dat advocaten onder druk staan, kent de orde inmiddels een breed palet aan maatregelen om de weerbaarheid en veiligheid te vergroten. Zo is er sinds 2021 de Taskforce Bescherming tegen ondermijning en is er de noodtelefoon voor advocaten die zich bedreigd voelen.
Bellen met een ervaren vakgenoot
Sinds december 2023 is er ook de mogelijkheid om vertrouwelijk te bellen met een ervaren vakgenoot die kan meedenken, tips kan geven of een luisterend oor bieden. Na een pilot van een half jaar, was er reden genoeg om hiermee door te gaan, vertellen NOvA-bestuurder Jeroen Soeteman en vertrouwensadvocaat Noa de Leon.
Soeteman: “Ondermijning is niet alleen de vermenging van de onder- en de bovenwereld. Het kan zijn dat je wordt bedreigd. Of dat je met een cliënt in gesprek bent die je ergens naartoe wil duwen. Iets waar je je niet goed bij voelt en waarvan je denkt: ‘Ja maar nu wordt mijn integriteit op de proef gesteld en ik heb twijfels over hoe ik hiermee moet omgaan.’
“Er zijn verschillende momenten in mijn carrière geweest waarop, als de Vertrouwensadvocaat er toen was geweest, ik die had gebeld”
Jeroen Soetemans
“We hebben daarom een palet aan preventieve manieren om hulp te bieden. Als we kijken naar de onderzoeken die we twee jaar geleden en ook dit jaar hebben laten uitvoeren naar wat er gebeurt in de advocatuur, en hoe zit het met druk en dreiging, dan zien we dat er behoefte was aan een advocaat waar je vertrouwelijk mee kan spreken. En dat is eigenlijk de basis geweest voor de Vertrouwensadvocaat zoals we die nu hebben. Daarmee bieden we de mogelijkheid aan alle bijna negentienduizend advocaten om iemand te bellen en daar echt in alle vertrouwelijkheid mee te kunnen spreken, zorgen mee te delen, misschien vragen te stellen en een luisterend oor of een doorverwijzing te krijgen als het nodig is.”
Modewoord
Noa de Leon, strafrecht- en tuchtrechtadvocaat, houdt niet zo erg van het woord ondermijning. “Het is een modewoord geworden, waardoor je een framing krijgt die meteen heel negatief is. En helaas hebben we de afgelopen jaren een aantal incidenten meegemaakt die echt een dieptepunt zijn. Niet alleen de advocatuur, maar de hele rechtsstaat en de hele wereld staat onder druk.”
“Maar het gaat hier echt om die kernwaarde onafhankelijkheid. Het gaat om een situatie waarin een advocaat door een derde, bijvoorbeeld door een wederpartij onder druk wordt gezet om een bepaalde handeling wel of niet te doen, of om een zaak in te trekken. De kern is dat de advocaat zich niet meer vrij voelt om te doen wat hij zou doen als hij wel die onafhankelijkheid zou voelen. Op zo’n moment is het goed dat je terecht kunt bij anderen, bij collega’s.”
Vertrouwelijkheid
Voor De Leon is de vertrouwelijkheid van haar werk als Vertrouwensadvocaat geen loze belofte. Hoeveel gesprekken ze voert en of advocaten haar benaderen voor een luisterend oor of juist voor een doorverwijzing, De Leon houdt het voor zich. “Ik snap dat je dat wil weten, maar ik kan daar niets over zeggen. Ik wil dat mensen weten dat als ze mij bellen, ik daar gewoon niets over vertel, ook niet in een interview.”
Ook Soeteman wordt als bestuurslid niet geïnformeerd over de aard van de gesprekken. “Maar wat we weten is dat dit wel de soort gesprekken waren waarvoor we de Vertrouwensadvocaat hebben ingesteld. Ik moet dus zeggen dat dit helaas voorziet in een behoefte. Voor ons is daarom heel helder dat we dit permanent willen maken.”
Winkelmandje
Soeteman en De Leon hebben beiden hun sporen verdiend als advocaat. Hoe staat het met de druk die op henzelf wordt gelegd? De Leon: “Ik denk dat iedereen, of je een advocaat bent of niet, iedere dag met druk te maken heeft. Ik zeg altijd gekscherend: ‘Als ik bij de kassa sta en iemand heeft minder in zijn mandje, en vraagt: Mag ik voor? dan is dat ook een vorm van druk. Maar wat betreft de Vertrouwensadvocaat gaat het om de vraag of het zo’n druk is, dat je eigenlijk niet zo goed weet hoe je daar nog weerstand aan kunt bieden. En dat je daar steun bij zoekt van je peers.”
“Ik wil dat mensen weten dat als ze mij bellen, ik daar gewoon niets over vertel”
Noa de Leon
Soeteman benadrukt hoe belangrijk het is om druk en weerbaarheid bespreekbaar te maken. “Ik denk dat de advocaat die zegt: ‘Ik ben sowieso tegen druk opgewassen, dus ik maak me geen zorgen’, het grootste risico loopt. Want welk rechtsgebied je ook hebt, die onafhankelijkheid die je hebt van de staat en van een heleboel andere partijen, die heb je ook ten opzichte van je cliënt. En dat is soms heel lastig, omdat je ook partijdig bent, wat maakt dat je een zakelijke band opbouwt met je cliënt. Een band waarin vertrouwen moet bestaan. Maar tegelijkertijd moet je onafhankelijk blijven van je cliënt. En die vindt het soms lastig dat je afstand houdt.”
Negatieve scharnierpunten
“Als jij denkt dat je die druk sowieso aankunt, dan verlies je uit het oog dat de mensen aan de andere kant van de tafel op cruciale en vaak negatieve scharnierpunten in hun leven staan. Of dat nou gaat om een strafzaak, een echtscheiding, een faillissement of om heel grote commerciële belangen. Daar komt emotie bij kijken. En heel veel advocaten willen van nature graag hun cliënt helpen.
Je wilt heel graag degene zijn die zegt: ‘Ik heb voor jou de juridische oplossing gevonden.’ Maar dat ben je niet altijd. En dan moet je ook de advocaat zijn die tegen de cliënt zegt: ‘Er is geen juridische oplossing, of je hebt geen zaak of ik vrees dat dit niet goed gaat met het gezag over de kinderen.’ Maar als je cliënt dan zegt: ‘Wat moet ik dan verklaren om te worden vrijgesproken? Stuur me een factuur van vierduizend euro en ga het voor me uitzoeken.’ Is hier sprake van, en ga je hierin mee, dan ben je je onafhankelijkheid aan het verliezen.“
Twee centimeter opschuiven
Soeteman: “Ik kan zelf met bijna 25 jaar ervaring als strafrechtadvocaat zeggen dat er verschillende momenten in mijn carrière zijn geweest waarop, als de Vertrouwensadvocaat er toen was geweest, ik die had gebeld. En dat ik soms terugkijk en denk, ja, ik heb daar de grens onvoldoende bewaakt en heb daar te weinig met mensen over gesproken. Je kan in sommige rechtsgebieden bijna elke dag druk tegenkomen. En als je niet oppast, geef je te veel ruimte aan een cliënt doordat je, zonder dat je het doorhebt, per bespreking twee centimeter opschuift. En dat omslagpunt, daar willen we ook ruimte voor bieden. Het gaat niet alleen maar over mensen die meteen zo diep in de problemen zitten en denken, ik heb geen andere uitweg meer dan de Vertrouwensadvocaat. Het gaat ook om de voorfase waarin je je afvraagt, ben ik nog wel onafhankelijk genoeg? Schuurt het hier niet teveel? Het voelt niet goed? Laat ik eens gaan bellen.”
De Leon vindt het van belang dat Soeteman open is over de twijfels die hij zelf soms heeft ervaren. Dat is nog lang geen gemeengoed in de advocatuur. “Het is echt belangrijk dat Jeroen, vanaf september samen met Sanne van Oers onze nieuwe algemeen deken, dit zegt. Het is in de advocatuur nooit zo open ter tafel gekomen dat advocaten als professionals ook kwetsbaar zijn, in de breedste zin van het woord. Dat bespreekbaar maken is de eerste stap naar het versterken van de weerbaarheid.”
Lees ook:
