Het nieuwe kabinet heeft in zijn regeerprogramma een reeks hervormingen voorgesteld om de rechtsstaat te versterken en de juridische infrastructuur te verbeteren. Deze plannen zijn onderdeel van het eerder gepresenteerde hoofdlijnenakkoord dat in mei werd aangekondigd.
Een van de belangrijkste maatregelen is de invoering van constitutionele toetsing. Het kabinet werkt aan een voorstel om artikel 120 van de Grondwet, dat nu constitutionele toetsing van wetten verbiedt, deels op te heffen. Hierdoor kunnen wetten voortaan worden getoetst aan klassieke grondrechten uit de Grondwet. Dit zal bijdragen aan een grotere bescherming van grondrechten en versterking van de Grondwet.
Om dit te realiseren, bereidt het kabinet een wetsvoorstel voor dat de oprichting van een constitutioneel hof mogelijk maakt. Dit hof krijgt de taak wetten, regels en besluiten te toetsen aan de Grondwet. De contouren van dit voorstel worden in 2024 gepresenteerd, waarna in 2025 een wetsvoorstel wordt ingediend bij de Tweede Kamer. Het kabinet wil bij de vormgeving van dit hof de inbreng van het parlement, de wetenschap, de rechtspraak en adviesorganen betrekken.
Vereenvoudiging van wetten
Daarnaast wil het kabinet de wetgeving toegankelijker en eenvoudiger maken voor burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Er komt meer aandacht voor de praktische werking van wetten en de ervaringen van burgers worden meer meegenomen in het wetgevingsproces. Volgens het regeerprogramma is een ‘lerende overheid’ hierbij essentieel, waarbij beleid en regelgeving continu worden geëvalueerd en verbeterd.
Een belangrijk onderdeel van deze vereenvoudiging is het versterken van de constitutionele toetsing in de vroege fase van het wetgevingsproces. Het kabinet wil bij elk nieuw wetsvoorstel expliciet aandacht besteden aan de grondwettelijkheid en de verenigbaarheid met grondrechten, Europees recht en de beginselen van de rechtsstaat. Dit moet ervoor zorgen dat nieuwe wetten niet in strijd zijn met de Grondwet.
Het kabinet wil daarnaast de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht verder vergroten door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State te verzelfstandigen. Dit betekent dat de rechtsprekende taak van de Raad van State wordt gescheiden van zijn adviserende functie. Het kabinet zal in 2024 de mogelijke vormen van verzelfstandiging onderzoeken en in 2025 een wetsvoorstel indienen.
Verbetering van de rechtsketen
Een andere belangrijke hervorming is de versterking van de toegang tot het recht, vooral voor kwetsbare groepen zoals kinderen en ouders die te maken krijgen met kinderbeschermingsmaatregelen. Het kabinet wil de rechtsbescherming van deze groepen verbeteren en meer investeren in rechtsbijstand voor ouders in zaken zoals uithuisplaatsing of gezagsbeëindiging. Besluiten over de opvoeding van kinderen zullen voortaan door de kinderrechter worden getoetst.
Daarnaast wordt er geïnvesteerd in de familie- en jeugdrechtspraak, zodat rechters beter toegerust zijn om afgewogen beslissingen te nemen in kinderbeschermingszaken. Een wetsvoorstel hiervoor wordt in 2025 verwacht.
Toegang tot juridische hulp en sociale advocatuur
Het kabinet wil ervoor zorgen dat burgers en bedrijven sneller, eenvoudiger en effectiever juridische hulp kunnen krijgen. Er wordt geïnvesteerd in het Juridisch Loket, waar mensen met een laag inkomen terechtkunnen voor advies en ondersteuning. Het kabinet streeft naar betere samenwerking tussen het Juridisch Loket en andere instanties, om te voorkomen dat burgers vastlopen in procedures of van het kastje naar de muur worden gestuurd.
Daarnaast is het kabinet vastbesloten om de sociale advocatuur te versterken. Dit moet ervoor zorgen dat er voldoende advocaten beschikbaar blijven voor mensen met een laag inkomen. Verder onderzoekt het kabinet of de procedures voor de burgerlijke rechter vereenvoudigd kunnen worden om de toegang tot de rechter voor burgers en bedrijven te vergroten.
Innovatie en vernieuwing in de Rechtspraak
Tot slot wil het kabinet de Rechtspraak moderniseren door te investeren in innovatieve technologieën en een breder gebruik van ervaren juristen en juridische ondersteuning. Hiermee wil het kabinet niet alleen de werkdruk in de rechtspraak verlichten, maar ook zorgen voor een betere dienstverlening aan burgers en bedrijven.
Met deze hervormingen hoopt het nieuwe kabinet de fundamenten van de rechtsstaat te versterken, zodat deze beter bestand is tegen toekomstige uitdagingen en meer recht doet aan de belangen van burgers.
Bekijk hier het volledige regeerprogramma
Meerderheid wil rechterlijke toetsing van overheidsbeleid
